روش تحقیق کمی/کیفی
۱- علم چیست؟
توصیف، کشف نظم و صورت بندی نظریه ها و قوانین.
اساسا علم یک کار عقلانی و استدلالی است و تبیین های علمی باید با معنا باشد. عقاید ممکن است بر الهام ، عادات و رسوم و سرنوشت و تقدیر متکی باشد ، اما علم باید بر دلایل منطقی استوار باشد. دو روش منطقی مشخص وجود دارد که از دیدگاه تحقیقات علمی واجد اهمیت بسیار است . این روشها عبارتند از: منطق قیاسی و منطق استقرایی .
علمای علم منطق ، تفاوت بین استدلال استقرایی ( رسیدن از جزء به کل یا به عبارتی از واقعیت به نظریه ) و استدلال قیاسی ( رسیدن از کل به جزء یا پیش بینی موارد جزئی بر اساس نظریه ) را به این گونه مشخص می کنند که در استقراء شخص از داده ها مشاهده شده شروع می کند ، پس آنچه را که مشاهده کرده است به کل تعمیم می دهد . این تعمیم روابط بین پدیده های مشاهده شده را تبیین می کند در صورتی که در استدلال قیاسی ، شخص از یک قانون عمومی و کلی شروع می کند و سپس آن را برای پیش بینی موارد جزئی مورد استفاده قرار می دهد.
آزمایش که با تکیه بر منطق قیاسی انجام شود در صورتی که از ثبات درونی برخوردار باشد و فرضیه های اولیه درستی داشته باشد، با ارزش است.ارزش منطق استقرایی به ثبات درونی و دقت آزمایش های مربوط به آن بستگی دارد.
چارلز داروین ، روش قیاسی ارسطو را با روش استقرائی بیکن منسجم ساخت و توانست به کمک روش قیاس- استقرا که اکنون بنیان روش علمی تلقی می شود ، نظریه علمی خود را بسط و گسترش دهد.
۲-ویژگی های علوم انسانی
– علوم انسانی منطقی ( رفتار انسانها منطقی است و منطق استقرایی و قیاسی را برای رفتار انسانها نیز می توان استفاده کرد.
– علوم انسانی جبری هستند( وقوع هر رویداد دلایل دارد و صرفاً تصادفی نیست.)
– علوم انسانی کلی هستند
– علوم انسانی از اصل امساک گر پیروی می کند
– علوم انسانی تخصصی هستند
– علوم انسانی را می توان به صورت آزمایشی مورد بررسی قرار داد.
– پژوهش های علوم انسانی تکرار پذیرند
– علوم انسانی تغییر و تحول پذیرند..
۳-تعریف تحقیق
تحقیق مجموعه فعالیتهای منظمی است که هدف آن کشف حقیقت یا رسیدن از علم اندک به علم بیشتر است.
تحقیق به عنوان یک فرآیند پژوهش در درست ترین شکل خود واجد دو شرط است:
۱-کنترل دقیق ، شرطی که مانع تاثیر عوامل نا مربوط و مزاحم می شود
۲- نمونه گیری صحیح شرطی که یافته های پژوهش را قابل بسط و تعمیم می سازد
رعایت شرط اول . اعتبار درونی و رعایت شرط دوم ، اعتبار بیرونی تحقیق را موجب می شود.
تحقیق بر حسب اعتبار درونی و بیرونی چهار ترکیب مختلف به وجود می آورد که آنها را اصطلاحاً آزمایش ، مطالعه، زمینه یابی و بررسی می نامیم.
۳-۱- تحقیق کاربردی و بنیادی
تحقیق کاربردی و تحقیق بنیادی را می توان با توجه به هدف و روشی که دنبال میکنند مورد مقایسه انجام داد.
از نظر هدف ، تحقیق کاربردی در جستجوی دستیابی به یک هدف عملی است و تاکید آن بر تامین سعادت و رفاه توده مردم و مطلوب بودن فعالیت است . این نوع تحقیق چنانچه درست انجام شود . اطلاعات سودمندی در زمینه برنامه ریزی ، طرح و توسعه و شیوه های عملی فعالیت اجرایی به دست می دهد
اگر چه ممکن است تحقیق بنیادی ، کاربرد عملی نیز داشته باشد . ولی هدف عمده و اساسی آن افزایش حیطه ی دانش و آگاهی است. هدف این نوع تحقیق کسب دانش و آگاهی نو بدون در نظر گرفتن ارزش آنها در ایجاد تغییرات اجتماعی است .در این نوع تحقیق تاکید بر مطالعه ارتباطی درونی متغیرها ست نه بررسی قابلیت موردی در تاثیر گذاشتن به ارتباط متقابل متغییرها.
هدف تحقیق بنیادی ، تدوین نکات قابل تعمیم یک نظریه یا یک پیش بینی انتزاعی است . در صورتی که تحقیق کاربردی ، پیش بینی در شرایط عملی و عینی صورت می پذیرد.
یافته های تحقیق کاربردی به میزان بسیار زیادی قائم به زمان و مکان هستند. در صورتی که این ملاک در مورد تحقیق بنیادی صادق نیست. هدف تحقیق کاربردی حل مسئله و سرانجام دستیابی به اطلاعات جهت اخذ تصمیم و رفع نیاز ها و مشکلات فوری است. در صورتی که هدف تحقیق بنیادی آزمون فرضیه و یافتن کلیت است و تحقیق تا آنجا ادامه پیدا می کند که محقق با توجه به اطلاعات جمع آوری شده ، کلیت و عمومیت نظریه را قبول یا رد می کند.
تفاوت دیگر تحقیق کاربردی با تحقیق بنیادی در شکل بیان مسئله است.
در تحقیق بنیادی هدف تحقق دست یافتن به وجود یا عدم وجود همبستگی بین x و y است و تحقیق متضمن هیچ نکته ای درباره ارزش x و y نیست در صورتی که در تحقیق کاربردی ارزش و مطلوب بودن اثر x بر روی y منظور نظر است . در تحقیق بنیادی این سئوال مطرح است که آیا بین x و y همبستگی واقعی وجود دارد؟اما در تحقیق کاربردی این سئوال مطرح است آیا می توان از x می توان به طور موثر برای تغییر در y استفاده کرد.
۴- عناصر پژوهش (مفاهیم – متغیرو نظریه )
به طور کلی زبان علمی از مفاهیم ،گزاره و نظریه تشکیل شده است
۴-۱- مفاهیم(تجربی – نظری)
هنگامی که یک مفهوم بر اساس فعالیت حسی و به صورت تعهدی و با حداقل کوشش ساخته شود ، واقعی یا ملموس یا تجربی نامیده می شود : مانند خانه ، گریه. به عبارتی چنانچه مفهوم، قائم به یک شرایط زمانی و مکانی خاص باشد به آن واقعی یا تجربی گویند. در مقابل مفاهیمی وجود دارد که از هرگونه شرایط زمانی و مکانی خاص مستقل هستندو به توصیف موجودیت های غیر قابل مشاهده می پردازند. این گونه مفاهیم را مجرد یا نظری گویند مانند : وطن ، عاطفه .
توسعه و گسترش یا ادراک یک مفهوم نظری را (( توضیح)) نامیده می شود ، در صورتی که توسعه و گسترش یا ادراک یک مفهوم تجربی را ((تعریف )) گویند
مفاهیم نظری به عنوان وسایل تفکر استفاده می شود در صورتی که مفاهیم تجربی ابزاری هستند که از طریق آنها برای آزمون تفکر از مشاهده استفاده می شود.
هویت یک مفهوم نظری یا ازطریق بیان ویژگی های آن مشخص می شود ( نظیر طول ، عرض ، ارتفاع ، زمان و مانند اینها …) یا از طریق بیان ساخت آن مانند این که مفهوم از چه چیزی درست شده است یا چگونه بوجود آمده است و یا از طریق قراردادن عناصر و ترکیب آن با یکدیگر به عنوان مثال می توان مفهوم استعداد را از طریق آمادگی پاسخ گویی به یک محرک توضیح داد.
مفاهیم تجربی را به دو طریق می توان تعریف کرد . نوع اول ، تعریف اساسی یا ساختاری است یعنی تعریف مفهوم با استفاده از لغات یا واژه های دیگر یا تعریف مفهوم از طریق مفاهیم دیگر . فرهنگ های لغات برای تعریف مفاهیم معمولاً از این روش استفاده می کنند و مثلاًهوش را سریع الانتقال بودن یا سازش با محیط تعریف می کنند
تعریف نوع دوم را عملیاتی یا کاربردی می نامند.تعریف کاربردی عبارت است ازمعنا بخشیدن به مفهوم از طریق تعیین فعالیت های لازم برای اندازه گیری آن به بیان دیگر در این تعریف معنای مفهوم از طریق توصیف دقیق عملیاتی که پژوهشگر در ارتباط با آن انجام می دهد مشخص می شود. مثلا هوش : یکی از ویژگیهائی انسان است که از طریق آزمون هوش اندازه گیری می شود. تعریف عملیاتی یا کاربردی را بر دو دسته تقسیم می کنند:الف) سنجش ب) آزمایشی .
تعریف عملیاتی از نوع سنجش به تعریفی اطلاق می شود که از طریق آن شیوه اندازه گیری مفهوم مشخص و معلوم می شود در صورتیکه تعریف عملیاتی از نوع آزمایشی مشخص می کند که چگونه پژوهشگر در مفهوم تغییر یا به عبارت کلی تر دخل و تصرف به عمل می آورد.
برای بیان تعریف عملیاتی از نوع ازمایشی سه روش به نام A , B , C پیشنهاد کرده است در نوع A پژوهشگر مفهوم را براساس عملیاتی که باید اجرا شود تا پدیده ای روی دهدیا عمل مورد تعریف اتفاق بیافتد تعریف می کند . در نوع B ، پژوهشگر مفهوم را بر اساس این که شی ء معین ( هدف) یا مفهوم مورد نظر چگونه عمل می کند تعریف می کند.در نوع C مفهوم بر اساس شباهت تعریف می شود ، به این معنی که پژوهشگر مشخص می کند که شی ء یا پدیده ی مورد نظر تعریف شبیه چه چیزی است. تعریف عملیاتی فرد با هوش از نوع B : کسی که درامتحانات معدل بالا را کسب کند یا شخصی که توانایی حل یک مسئله عملی را دارد . تعریف عملیاتی فرد با هوش از نوع C: فردی که حافظه خوب ، قدرت استدلال قوی داشته باشد .
۴-۲- ملاک ارزش یابی مفهوم نظری :ملاک هایی که در توضیح مفاهیم نظری به عنوان ملاک ارزش یابی مفهوم به کاربرده می شود . عبارتند از :
۱) اهمیت و اعتبار تجربی ۲) ثمر بخشی ۳) ثبات درونی ۴) عملیات ریاضی ۵) سادگی
۱) اهمیت و اعتبار تجربی : منظور این است که هر یک از مفاهیم نظری باید پژوهشگر و یا جوینده ی دانش را به یک یا چند مفهوم تجربی راهنمایی کند
۲- سودمندی یا ثمر بخشی : گاهی اوقات منظور از ثمر بخشی باروری است و مراد از آن تعداد ارتباط هایی است که یک مفهوم می تواند با مفاهیم دیگر داشته باشد – مفاهیم پسندیده و مطلوب باید با مفاهیم زیادی ارتباط داشته باشند و تعداد این ارتباط به حداکثر ممکن برسد
۳) ثبات درونی: نباید یک مفهوم یکسان در مکان های متفاوت با معانی مختلف به کاربرده شود.
۴) عملیات ریاضی : آیا مفهوم قابل تبدیل به کمیت است
۵) سادگی: عبارت است از درجه توافقی که افراد مختلف در روشن بودن معانی مفهوم دارند.
۴-۳- ملاک ارزش یابی مفاهیم تجربی
ملاک ارزشیابی مفاهیم تجربی عبارتند از: عبارتند از ۱) پایایی مشاهده گرها ۲) انتزاعی بودن ۳) ادراکی ۴) ارتباط با برخی از مفاهیم نظری ۵) سادگی
۱- پایایی مشاهده گرها : منظور این است که مشاهده کنندگان پدیده های یکسان در گزارش مشاهدات خود توافق داشته باشند
۲- انتزاعی بودن : مقصود این است که مفهوم تجربی با در نظر گرفتن محدودیت های زمانی و مکانی یا هر دوی آنها ، باید آغاز و پایانی داشته باشد
۳- ادراکی : مشاهده کننده با حداقل فعالیت هایی که به منظور شناخت انجام می شود مفهوم را درک میکند
۴- ارتباط با برخی از مفاهیم نظری : بعد از مشاهده مفاهیم تجربی شخص بتواند مفاهیم نظری همتا و مقابل آن را پیدا کند
۴-۴- متغیرها:
الف ) متغیر مستقل : متغیر متحرک درون داد است که به وسیله ی پژوهشگر اندازه گیری دستکاری یا انتخاب می شود تا تاثیر یا ارتباط آن با متغیر دیگری معین شود متغیر مستقل پیش فرض متغییر وابسته است.
در تحقیق آزمایشی متغیر مستقل به وسیله آزمایش کننده دستکاری می شود تا تاثیر تغییرات آن بر متغییر دیگری را وابسته فرض شده است ، مشاهده و اندازه گیری شود.
در یک تحقیق غیر آزمایشی متغییر مستقل به وسیله محقق دستکاری نمی شود ولی متغییری است که از پیش وجود دارد و فرض شده است که به متغییر وابسته اثر دارد .
در مقایسه بین گروه های آزمایش و کنترل متغییر مورد آزمایش متغییر مستقل است.
ب) متغییر وابسته
ج)متغییرهای مزاحم (کنترل)
– متغییر هایی که پژوهشگر به طور مستقیم به پیدا کردن اثر آنها علاقه مند نیست و حتی تلاش می کند که تاثیر آنها را ثابت نگاه دارد و یا آنها را با استفاده از طرح های پژوهشی مناسب حذف کند متغییر مزاحم نامیده می شوند.
متغییر هایی که پژوهشگر درصدد یافتن تاثیر آنها است و به طور مستقیم مورد مطالعه یا بررسی قرار می گیرد متغییرهای اطلاعاتی نامیده می شوند
متغییر های مستقل عمل یا فعال و هویتی یا تشخیص : در تحقیق آزمایشی ( طرح عاملی ) متغییر های مستقل بر حسب توانایی محقق در دخل و تصرف ودستکاری آنها به دو دسته تقسیم می شوند الف) متغییر مستقل عملی یا فعال ب) متغییر مستقل هویتی یا تشخیصی
متغییر عملی یا فعال متغییری است که محقق می تواند آزمودنی ها را در سطوح مختلف آن به صورت تصادفی جایگزین کند.مثل متغیر راهنمائی و مشاوره – اما در متغییر هویتی یا تشخیصی محقق این توانایی را ندارد که آزمودنی ها را در سطوح مختلف متغییر جایگزین کند و ماهیت سطوح این متغییر ها به نحوی است که آزمودن ها خود به خود و بدون دخالت محقق قبلاً در آن جایگزینی شده اند.مثل متغییر هوش و جنسیت و ..
انواع متغیرهای پژوهش
تعریف متغیرهای پژوهش برای تعریف متغیرهای پژوهش باید بین تعریف عملیاتی اندازهپذیر و تعریف عملیاتی آزمایشی تفاوت قائل شد. در تعریف عملیاتی اندازهپذیر، عملیاتی که باید انجام پذیرد تا اندازهگیری مفهوم یا سازه میسر شود آشکار میشود. مثلاً هوش را میتوان چنین تعریف کرد که عبارت است از نمرهای که در آزمون تراز شده استانفورد ـ بینه بدست میآید. در تعریف عملیاتی آزمایشی به بیان پرداخته میشود که پژوهشگر باید به اجرا درآورد تا اینکه شرایط آزمایشی ظاهر گردد. مثلاً برای تعریف عملیاتی آزمایشی ناکامی میتوان ممانعت آزمودنی از نیل به مقصد معین را مورد نظر قرار داد. تعریف عملیاتی باید طوری انجام پذیرد که، چنانچه هر پژوهشگری در شرایط مشابه به اندازهگیری سازه یا مفهوم مورد مطالعه بپردازد، نتیجه یکسانی بدست آید. به کمک تعریف عملیاتی مفهومها یا سازهها میتوان متغیرهای مورد مطالعه را به طریق عملی تعریف نمود و آنها را با پایایی بیشتری اندازهگیری کرد. برای این منظور، سلسله اقدامات مورد نظر در تعریف عملیاتی باید قابل تکرار باشد. در اینجا به منظور روشنتر شدن مبحث متغیرها، بویژه در پژوهشهای توصیفی، تعریف جامعه آماری را مورد نظر قرار میدهیم. در تعریف جامعه آماری به این نکته اشاره میشود که افراد جامعه حداقل دارای یک صفت مشترک هستند. با توجه به این تعریف، هر صفت دیگری که از یک فرد به فرد دیگر جامعه تغییر کند را متغیر مینامیم. بنابراین متغیرها عبارتند از ویژگیهای افراد، اشیاء، واحدها و غیره که میتوانند مقادیر کیفی یا کمی اختیار کند. از جمله این مقادیر میتوان قد، وزن، بهره هوشی و امثال آن را نام برد. انواع متغیرها مقادیر متغیرها میتواند مقولهای (Categorical) باشد، مانند رنگ چشم یا جنسیت، یا اینکه کمی باشد مانند طول، قد، وزن و بهره هوشی. بدینسان متغیرها را میتوان به دو دسته: مقولهای و عددی (Numerical) تقسیم کرد. به عبارت دیگر از این دودسته متغیر میتوان تحت عنوان متغیرهای کیفی و کمی یاد کرد. نامگذاری متغیرها در پژوهشهایی که با مشاهده متغیرها و تولید دادهها سروکار داریم باید متغیرها را نامگذاری کرد: این امر در آزمودن فرضیهها، به ویژه در پژوهشهای آزمایشی، باید رعایت شود. نامگذاری متغیرها با توجه به پنج دسته ذیل انجام میشِود: ـ متغیر مستقل ( Independent variable ) ـ متغیر وابسته ( Dependent variable ) ـ متغیر تعدیل کننده ( Moderator vartiable ) ـ متغیر کنترل ( Control vartiable ) ـ متغیر مداخلهگر ( Intervening vartiable )
– انواع متغیرهای پژوهش
متغیرهای تحقیق براساس نوع مقادیری که میتوانند اختیار کنند به دو دسته متغیرهای کمی و کیفی تقسیم میشوند اما انواع متغیرها براساس نقش آنها در تحقیق عبارتند از: ۱- متغیر مستقل : متغیر مستقل متغیری است که در پژوهشهای تجربی به وسیله پژوهشگر دستکاری میشود تا تاثیر( یا رابطه) آن بر روی پدیده دیگری بررسی شود. ۲- متغیر وابسته : متغیر وابسته، متغیری است که تأثیر (یا رابطه) متغیر مستقل بر آن مورد بررسی قرار میگیرد. به عبارت دیگر پژوهشگر با دستکاری متغیر مستقل درصدد آن است که تغییرات حاصل را بر متغیر وابسته مطالعه نماید. ۳- متغیر تعدیل کننده : متغیر تعدیل کننده متغیری است که بر جهت رابطه یا میزان رابطه متغیرهای مستقل و وابسته می تواند موثر باشد. اثرات این متغیر قابل مشاهده و اندازهگیری است. به متغیر تعدیل کننده گاهی متغیر مستقل فرعی نیز گویند. برای نمونه متغیر جنسیت در بررسی رابطه روش تدریس و یادگیری دانشآموزان یک متغیر تعدیل کننده است. ۴- متغیر کنترل: چون در در یک پژوهش اثرات همه متغیرها قابل بررسی نیست، پژوهشگر اثرات برخی متغیرها را از طریق کنترل آماری یا کنترلهای تحقیقی خنثی میکند. اینگونه متغیرها که اثرات آنها توسط پژوهشگر قابل حذف است را متغیر کنترل گویند. برای نمونه در بررسی رضایت دانشجویان مدیریت بازاریابی از سایت پارس مدیر، اثرات متغیر گرایش تحصیلی در رضایتمندی کاربران از سایت حذف شده است. ۵- متغیر مداخلهگر : متغیر مداخلهگر از دیدگاه نظری بر متغیر وابسته تاثیر دارد اما قابل مشاهده و سنجش نیست تا به عنوان متغیر تعدیل کننده محسوب شود و نه اثرات آن قابل خنثی کردن است تا به عنوان متغیر کنترل محسوب شود. ۶- متغیر میانجی : این متغیر به عنوان رابط بین متغیر مستقل و متغیر وابسته قرار میگیرد. برای نمونه در رابطه بین نقدینگی و تورم، متغیر قدرت خرید یک متغیر میانجی است. منبع اصلی: روش های تحقیق در علوم رفتاری، تالیف دکتر زهره سرمد، عباس بازرگان و الهه حجازی. ۱۳۷۶، موسسه نشر آگه، تهران. آموزش کاربردی SPSS ، تالیف آرش حبیبی. ۱۳۸۶، ویرایش دوم: ۱۳۹۱، نشر الکترونیک پایگاه پارسمدیر.
۴-۵-مقیاس ها
مقیاس اسمی: در این مقیاس افراد یا اشیاء بر اساس یک ملاک معین در * کیفی هستند و نه کمی جایگزین می شوند اعدادی که در این مقیاس به کار برده می شوند قابلیت جمع و تفریق – ضرب و تقسیم و حتی مرتب کردن را ندارند
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از طریق این مقیاس تنها می توان از روش های آماری که در آن داده ها بصورت فراوانی به کاربرده می شوند استفاده کرد.
مقیاس ترتیبی: در این مقیاس وضعیت نسبی اشیاء یا افراد بدون تعیین فاصله بین آنها بر اساس صفت معینی مشخص می شود.عدد در این مقیاس نشان دهنده جهت وترتیب ویژگی های اندازه گیری گرفته شده است و نه تفاوت یا نسبت بین آنها .
مقیاس فاصله ای : در این مقیاس فاصله هر صفت تا مبداء آن نیز مشخص است در این مقیاس نه تنها ترتیب اشیاء صفت های اندازه گیری مشخص است – بلکه فاصله بین واحدهای اندازه گیری نیز معلوم است در این مقیاس فواصل مساوی بین صفت های مورد اندازه گیری است درجه های فارنهایت و سانتی گراد ، مثال خوبی برای این مقیاس است
در این مقیاس فاصله ای ، همبستگی ترتیب و فاصله بین اعداد دارای معنی است
بنابراین چون در این مقیاس صفر واقعی وجود ندارد انجام عملیاتی ضرب و تقسیم درست نیست گرچه تفاوت بین موقعیت ها یا اعداد را می توان با هم جمع کرد ولی نسبت های محاسبه شده ی میان اعداد بی معنی است
مقیاس نسبی: دارای کلیه ی ویژگی های مقیاسهای فاصله ای – ترتیبی و اسمی ا ست این مقیاس بالاترین سطح اندازه گیری است و در آن صفر واقعی وجود دارد. در این مقیاس برای مقیاس دو ارزش یا دو واحد می توان از نسبت استفاده کرد.
۵- نظریه:
نظریه ها در مفهوم کلی قضایایی هستند که مطابق قواعدی کامل شده اند به بیان دیگر این قضایا مطابق با قانون و بر اساس داده ها قابل مشاهده به همدیگر مربوط شده اند از این قضایا به عنوان وسایل برای پیش بینی و تبیین پدیده های قابل مشاهده استفاده می شود.
نظریه وحد علمی این حقیقت را بیان می کند که علوم مختلف ، جنبه ها و ترکیب های متفاوت علم را عرضه می کنند. براساساس این نظریه ضرورتا نباید بین هیج یک از نظریه های خوب تناقص وجود داشته باشد و آنها باید به گونه ای طرح ریزی و بیان شوند که بتوان با استفاده از جمله های معادل به صورتی منطقی و ریاضی آنها را از یک علم به علم دیگر منتقل کرد. معمولاً نظریه وحدت علمی بر اساس اصل تقلیل گرایی بیان می شود مطابق این اصل علوم مختلف به صورت زنجیره ای بر پایه ی پیچیدگی موضوعشان درجه بندی شده اندو تبیین هایی که از تمام حوادث و پدیده ها به عمل می آیند سرانجام باید با زبان ریاضی محض بیان شوند.
۵-۱- انواع نظریه:
نظریه های علمی را به چهار دسته تقسیم می کنند الف)صوری ب) قیاسی ج) تقلیل د) تجدیدی
الف – نظریه صوری: قدیمی ترین نوع نظریه پردازان است در این نوع نظریه کوشش می شود که پدیده موردنظر تبیین گردد اما در این تبیین پدیده بر عواملی نسبت داده می شود که خود آن پیچیده و مبهم هستند به همین دلیل این نظریه از نقطه نظر علم مردود است.برای مثال در زمان های اولیه نظریه هایی درباره رفتار انسان تدوین گردید که خود ، ساخته دست انسان بود. دلیل این نوع تبین ها نیز عدم آگاهی از رفتار انسان بود . این نوع تبیین ها که فاقد پیش بینی حوادث هستند ، ارزش علمی ندارند.
ب – نظریه قیاسی: نظریه ای است که در آن برای تبیین از یک پدیده ی مشخص به عنوان مدل استفاده می شود. لذا به هدف درک بیشتر پدیده ها و عوامل تشکیل دهنده شان روش قیاسی مرحله آغازین وموقتی در ایجاد نظریه علمیاست.
ج- نظریه تقلیلی : این نظریه مشاهدات را بر اساس ماهیت فعالیت ها یا فرآیندهایی که آسانتر از مشاهده حادثه هستند تبیین می کند به عنوان مثال ، یک روانشناس ممکن است رفتار معینی را بر اساس عمل معلول های فرد تبیین کند. از ویژگی این نظریه این است که عمل تبیین به طور مکرر ادامه پیدا میکند تا به پائین ترین سطح برسد یعنی تبیین رفتار بر اساس سلول ها ادامه می یابد تا به ملکول و اتم برسد.
د- نظریه تجدیدی :حوادث پیچیده بر اساس حوادث ساده تبیین می شود (تقلیل گرایی ) ولی حوادث ساده نه به عنوان واقعیت بلکه به عنوان توصیف دقیقی از روابط مورد استفاده قرارمیگیرند.ساخت های تبیینی متغیر های مداخله کننده نامیده می شوند و معمولا با بیان ریاضی ابراز می گردند.نظریه تجدیدی با استفاده از اصول ریاضی امکانات مناسبی برای تبیین پدیده های علمی فراهم کرده است
۵-۲- ملاک ارزش یابی نظریه – ملاک ارزش یابی نظریه شبیه ملاک ارزشیابی مفاهیم نظری است که توضیح داده شد.
تنها تفاوتی که بین این دو دسته مدارک وجود دارد این است که ملاک های مورد استفاده در ارزش یابی نظریه ، علاوه به مفاهیم موجود در نظریه برای ارزشیابی فرضیه هایی که از نظریه ساخته می شوند نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
در مورد ملاک های ارزشیابی نظریه دو دیدگاه کاملا متفاوت وجود دارد دیدگاه اول نظریه را یک مدل می دانند و ارزشیابی آن را به بررسی ثبات درونی آن محدود میکند طرفداران این دیدگاه معتقدند که در ارزشیابی نظریه بررسی هائی تجربی ضرورری است اما این گونه بررسی ها نباید موجب شود که در مورد کفایت علمی نظریه نتوان تصمیم گرفت . دیدگاه دوم متعلق به افرادی است که نظریه را برای توصیف تعمیم های تجربی بکار مبرند . این دسته از افراد اعتقاد دارند که مفاهیم نظری باید به صورت عنوانهایی برای طبقه ای از مفاهیمی که تعمیم پیدا کرده اند و انها را مفاهیم تجربی می نامند به کار برده شوند .
۵-۳- نقش نظریه در پژوهش:
نقش نظریه در پژوهش با دو رویکرد تبیین می شود.
– روش ابتدا نظریه ، بعد پژوهش
– روش ابتدا پژوهش، بعد نظریه
روش ابتدا پژوهش، بعد نظریه این عیب را دارد که در اجرای آن برای جمع آوری اطلاعاتی کوشش می شود که هدف مفیدی برای آنها در نظر گرفته نشده است اما اطلاعاتی که به این شیوه گرد آوری میشوند ممکن است به کشف نظریه مفیدی منجر گردد ، روش ابتدا نظریه ، بعد پژوهش این عیب را دارد که پژوهشگر ممکن است فاقد اطلاعات مقدماتی لازم برای ساخت نظریه باشد
-ترکیب این دو روش ممکن است روش کلی تر ، دقیق تر و هم چنین نمایش منظم تری از فرآیندهایی را که واقعاض اتفاق افتاده اند مهیا سازند روش ترکیبی فعالیت های علمی را به سه دسته زیر تقسیم می کنند الف) اکتشاف ب) توصیف ج)تبیین
۶-بیان مسئله
معمولاً در بیان و صورت بندی مسئله رعایت نکات زیر ضروری است : الف) تشخیص مفاهیمی که در مسئله مطرح شده اند. ب) تعیین ویژگی های مفاهیم ج) چگونگی ارتباط مفاهیم با یکدیگربرخی از مسائل قابل پژوهش نیستند عبارتند از :
۱)برخی از مسائل شامل قضاوت های ارزش هستند که آنها را نمی توان حذف یا تعدیل کرد.
۲) مسائلی وجود دارند که فقط قسمتی از آنها را می توان بیان کرد در حالی که مطالعه این گونه مسائل مستلزم آن است که آنها را کامل بیان کنند
۳) برخی از مسائل را به علت فقدان تکنولوژی لازم نمی توان مورد پژوهش قرار داد.
– تاک من (۱۹۸۳) و مک گوکان در بحث انتخاب مسئله و ساخت فرضیه برای بیان آن ویژگی زیررا بیان کردند:
۱) مسئله باید همبستگی بین دو یا چند متغییر را مورد سئوال قرار دهد.
۲) مسئله باید به صورتی روشن ، بدون ابهام و معمولاً به صورت سئوالی بیان شود.
۳) با استفاده از روش های موجود قابل آزمون باشد . باید امکان جمع آوری اطلاعات برای پاسخ گویی به آن وجود داشته باشد.مسائل زیر قابل آزمون نیستند الف) مسئله بدون ساختار ب) مسائلی که در آن مفاهیم مبهم وجود دارد ج) عدم امکان جمع آوری اطلاعاتد) دور باطل
۴) نباید موقعیت یا وضعیتی اخلاقی را به وجود آورد.
۵) مسئله باید با ارزش باشد
۶) مسئله باید با علاقه پژوهشگر باشد و با تجربه حرفه ای او هماهنگی داشته باشد.
۷) مسئله باید به نحوی با دانش روز در ارتباط باشد و بر اطلاعات موجود بیافزاید.
۸)مسئله باید فاقد طبیعت فلسفی باشد ، و بگونه ای نباشد که بتوان در مورد آن بحث کرد اما نتوان آن را مورد پژوهش علمی قرار داد.
۷- فرضیه:
هدف پژوهش علمی کشف واقعیت و بر قرار کردن رابطه میان آنها و تبیین شرایط و رویداد هاست
این فرایند به جهار مرحله متوالی ۱) فرضیه ۲) نظریه ۳) قانون ۴)اصل بدیهی
فرضیه همیشه از مسئله ناشی نمی شود ممکن است فرضیه براساس پیشینه تحقیق یا در برخی موارد بر پایه ی مجموعه ای از داده ها و تحلیل آنها حاصل شود . رابطه بین فرضیه و مسئله یک رابطه دو سویه است.
فرضیه عبارت است از حدس، ظن – گمان یا توضیح آزمایش نشده ی پژوهشگر در باره ی رابطه ی بین دو یا چند متغییر رفتار پدیده با واقعه ی معین که به وقوع پیوسته یا هنوز اتفاق نیفتاده اند. فرضیه در حقیقت پیش بینی یا انتظار پژوهشگر درباره چگونگی رابطه بین متغییر ها ، رفتارها، و یا حادثه های مورد مطالعه است
فرضیه به دو دسته تقسیم می شود الف) فرضیه تحقیقی ب) فرضیه آماری
الف) فرضیه تحقیقی بیانی است که به توصیف رابطه بین متغییرها می پردازد. به عبارت دیگر این فرضیه انتظارات پژوهشگر را در باره ی رابط بین متغییر ها نشان می دهد و به همین دلیل یک راه حل پیشنهادی است فرضیه های تحقیقی به دو گونه تقسیم می شوند: الف) جهت دار ۲) بدون جهت
فرضیه جهت دار به فرضیه ای گفته می شود که در آن جهت ارتباط یا جهت تاثیر متغییر مستقل بر متغییر وابسته مشخص و معین است . از این فرضیه هنگامی استفاده می شود که پژوهشگر دلایل مشخص برای پیش بینی رابطه ی معین داشته باشند . فرضیه ای که در آن جهت اختلاف یا روابط مشخص نیست بدون جهت نامیده می شود
ب) فرضیه آماری: جمله ها یا عبارت هایی هستند که با استفاده از نمادهای آماری و به صورت پارامتر نوشته می شوند و نقش آنها هدایت پژوهشگر در انتخاب آزمون آماری است.
ملاک تدوین فرضیه
۱- فرضیه باید آزمون پذیر باشد
۲- فرضیه باید همبستگی یا رابطه بین دو متغییر را بیان کند
۳- فرضیه باید با نظریه ای مرتبط باشد
۴- فرضیه باید روشن و دقیق باشد
۵- فرضیه باید فارغ از مفاهیم ارزشی و اخلاقی باشد
۶- فرضیه باید دقیق و اختصاصی باشد
۸- ادبیات تحقیق
پژوهشگر که قصد توسعه دانش خاصی را دارد ، ابتدا باید پژوهش هایی را که تا کنون در زمینه آن دانش انجام شده است ، شناسائی و مطالعه کند. مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق مشتمل بر شناسائی ، بررسی و ارزشیابی تحقیق بر مشاهدات علمی گزارش شده و عقایدی است که در رابطه موضوع تحقیق ارتباط دارند .
منابع دست دوم: منابع شامل نشریاتی هستند که نویسنده آنها مستقیماً در مشاهده یا تالیف آنها مشارکت نداشته باشد
در صورتی که که در این کتاب مولف نتایج آزمایش های را که خود انجام داده است نیز ذکر کند این بخش از کتاب یک منبع است اول محسوب می شود اما بقیه مطالب کتاب که بر اساس نتایج کار دیگران تنظیم و تهیه شده است یک منبع دست دوم خواهد بود
منابع دست اول: به منابعی اطلاق می شود که در آنها چگونگی به وقوع پیوستن پدیده به وسیله کسی گزارش می شود که در آن مشارکت داشته یا شاهد آن بوده است به عنوان مثال، توصیف و تفسیر تحقیق به وسیله کسی که آن را انجام داده است از جمله منابع دست اول است
۸-۱- هدف مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق
گرچه هدف کلی مطالعه این است که محققق کمک کند تا بینش وسیعتری از مطالعه تحقیقات گذشته و روند فعلی پژوهش در موضوع مورد تحقیق او بدست آورد ، ولی این مطالع در عین حال می تواند در دستیابی به هریک از هدف های زیر نیز به محقق یاری رساند .
– محدود کردن مسئله تحقیق
– پیدا کردن روش جدید
– اجتناب از به کاربردن روش های بی نتیجه
– بینش نسبت به روش ها
– پیشنهادهایی برای تحقیق های آینده
– نمونه گیری عقاید
۹- نمونه گیری
نمونه نباید به نحوی انتخاب شود که فقط نماینده واقعی جامعه باشد بلکه باید اندازه آن نیز به حدی باشد که پژوهشگر مطمئن شود که اگر نمونه دیگری با همان روش انتخاب کند نتایج مشابهی به دست خواهد آورد . اگر تعداد آزمودنی ها در نمونه انتخاب شده به اندازه کافی نباشد اعتماد افراد نسبت به یافته های تحقیق دچار تزلزل خواهد شد. . بین ویژگی یک نمونه و ویژگی های جامعه ای که نمونه از آن انتخاب می شود تفاوت وجود دارد این تفاوت برای نمونه ی تصادفی قابل برآورد است و بر آن خطای نمونه گیری تابع اندازه حجم نونه است هر چه اندازه نمونه کوچکتر باشد خطای نمونه گیری زیادتر است.
۹ -۱ نمونه گیری تصادفی مساوی
۹-۲- نمونه گیری منظم یا سیستماتیک
هرگاه مطمئن شویم که افراد جامعه به صورت تصادفی فهرست شده اند می توان نمونه گیری منظم را به جای نمونه گیری تصادفی ساده به کاربرد.
۹-۳- نمونه گیری طبقه ای
روش نمونه گیری طبقه ای در مطالعه ای که محقق قصد مقایسه زیر گروه های مختلفی را داشته یاشد مناسب است و به طور خلاصه در روش نمونه گیری طبقه ای محقق مطمئن است که نمونه انتخاب شده بر اساس ویژگی ها و عواملی که اساس آن طبقه بندی بوده اند . نماینده واقعی جامعه مورد نظر است.
۹-۴- نمونه گیری خوشه ای
نمونه گیری خوشه ای زمانی به کار می رود که انتخاب گروهی از افراد امکان پذیر و آسان تر از انتخاب افراد در یک جامعه تعریف شده باشد . این موقعیت زمانی فرا می رسد که نتوانیم فهرست افراد یا اعضای جامعه را تهیه و تدوین کنیم.
۹-۵- نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای
۹-۶- نمونه گیری داوطلبانه
۱۰- زمینه یابی :(survey )
فرایند پژوهش که به منظور جمع آوری اطلاعات درباره این موضوعات که گروهی از مردم چه میدانند چه فکر میکنند یا چه کاری انجام میدهند اجرا میشوند . منظور از چه می دانند این است که مردم چه اطلاعاتی را در یک هدف یا یک موضوع درونی پدید اورده اند . مراد از فکر کردن این است که عقاید ، نگرش ها ، ارزش ها و باورهای مردم چه هستند. به طور کلی این تحقیقات سه هدف دنبال میکنند : توصیف، تبیین و کشف .
ویژگیهایی که در یک تحقیق زمینه یابی مورد توجه هستند واحد تجزیه و تحلیل نامیده شده اند از این رو واحد تجزیه و تحلیل در یک تحقیق زمینه یابی ممکن است فرد یا ویژگیهایی از افراد باشند. همچنین واحد تجزیه و تحلیل ممکن است خانواده شهر استان ملیت شرکت صنعت باشگاه و .. باشد. برای مثال انتخابات ، هر رای دهنده واحد تجزیه و تحلیل است و در مثال بیکاری ، هر کارگر.
ابزار جمع آوری اطلاعات در زمینه یابی مصاحبه ساختار یافته و اکتشافی و نیز پرسشنامه باز و بسته و مشاهده ( بدون ساختار یا باساختار ) می باشد که در هرسه مورد می توان از نمونه اخذ شده از جامعه استفاده نمود.
۱۰-۱- طرح های اساسی تحقیق زمینه یابی
تحقیقات زمینه یابی مقطعی : در این تحقیقات ، به منظور توصیف جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است ، اطلاعات در یک مقطع زمانی معین از نمونه جمع آوری می شود.
تحقیقات زمینه یابی طولی : در این طرح محقق اطلاعات لازم از زمانهای مختلف جمع آوری می کند و تغییرات بدست آمده در طی زمان را مورد بحث قرار میدهد. عمده ترین روش هایی که در تحقیقات زمینه یابی طولی به کاربرده می شود عبارتند از : مطالعه روند( نمونه ای ازیک جامعه طی زمانهای مختلف مورد بررسی قرار میگیرد.) – مطالعه گروههای بزرگ (جامعه معینی در زمانهای مختلف با نمونه های متفاوت نسبت به زمان قبل مورد تحلیل قرار میگیرد.).
۱۱- تحقیق همبستگی
تحقیقات همبستگی شامل کلیه تحقیقاتی است که در آنها سعی می شود رابطه بین متغییرها ی مختلف با استفاده از ضریب همبستگی ، کشف یا تعیین می شود و هدف آن مطالعه حدود تغییرات یک یا چند متغییر با حدود تغییرات یک یا چند متغییر دیگر است .موارد ذیل از فنون جدید در تحقیق همبستگی می باشد:
۱۱-۱- همبستگی پاره ای، گاهی در تحقیقات همبستگی و پیش بینی به کار می رود. این روش زمانی دارای اهمیت است که محقق علاقه مند باشند به منظور تعیین اثر متغیرهای دیگر، تأثیر یک یا چند متغیر را بر متغیر ملاک حذف کند یا ثابت نگهدارد.
۱۱-۲- تجزیه و تحلیل متمایز کننده مانند رگرسیون چند متغیری است. در هر دو روش دو یا چند متغیر پیش بینی کننده و یک متغیر ملاک به کار برده می شوند بنابراین تجزیه و تحلیل متمایز کننده زمانی مفید است که متغیر ملاک به صورت طبقه ای و منعکس کننده یک گروه مجزا یا گسسته باشد در صورتی که متغیر ملاک به صورت پیوسته باشند تجزیه و تحلیل رگرسیون چند متغیری بر تجزیه و تحلیل متمایز کننده برتری دارد.
۱۱-۳- همبستگی کانونی( قانونی) در رگرسیون چند متغیری فقط یک متغیر ملاک وجود دارد در صورتی که همبستگی کائنی بیش از یک متغیر ملاک دارد. یک روش برای تعیین همبستگی بین متغیرهای پیش بینی کننده و متغیرهای ملاک این است که همبستگی هر یک از متغیرهای پیش بینی کننده با هر یک ا ز متغیرهای ملاک به طور جداگانه با استفاده از روش همبستگی پیرسون محاسبه شود. روش دیگر، مطرح کردن این سؤال این است که کدام دسته از متغیرهای پیش بینی کننده تهیه از دسته دیگر متغیرهای ملاک را پیش بینی می کند روشی که برای پاسخ دادن به این سؤال به کاربرده می شود همبستگی کاننی نامیده می شود.
۱۱-۴- تحلیل عاملی براساس ملاک های تجربی و علمی تعداد متغیرهایی را که خیلی زیاد هستند به چند عامل کاهش می دهد و به این ترتیب با تبدیل متغیرهای به چند عامل تجزیه و تحلیل و تفسیر آنها آسان تر می شود. (۵۰)
تحلیل عاملی عمل تقلیل متغیرها به عامل را از طریق گروه بندی کردن متغیرهایی که با هم همبستگی متوسط یا نسبتاً بالایی دارند انجام می دهد. اولین قدم در تحلیل عاملها محاسبه ماتریس همبستگی است.
– در این روش متغیرهایی که با هم همبستگی دارند دسته بندی می شوند دسته نخست عامل اول نامیده می وشد و نمایانگر متغیرهایی است که بیشترین همبستگی درونی را با یکدیگر دارند. عاملهای به صورت نمره نمایش می یابند و نمره هر آزمودنی را در هر عامل می توان مشخص کرد. بنابراین می توان ضریب همبستگی بین نمره ها هر دانش آموز را در عامل و هر متغیز که در تحلیل عاملی وارد شده است محاسبه کرد.
– ضریب همبستگی هر متغیر با هر عامل وزن عامل نامیده می شود.
۱۱-۵- تجزیه و تحلیل افتراقی – یک روش مفید در شناسایی و تعیین متغیرها در تجزیه و تحلیل افتراقی این است که سؤال شود به غیر از آنچه که قبلاً به صورت فرضیه صورت بندی شده است چه ویژگی هایی در همبستگی محاسبه شده تأثیر دارند. پس از پاسخگویی به این سؤال آزمودنی هایی را براساس ویژگیهای تعیین شده از نمونه انتخاب می کنند و سپس همبستگی را برای زیرگروه های محاسبه می نمایند در صورتیکه که همبستگی های محاسبه شده برای زیر گروهها تا اندازه یکسان شود. ویژگی مورد نظر که گروه براساس آن تقسیم شده است تأثیری در همبستگی مورد مطالعه ندارد اما اگر همبستگی های محاسبه شده برای زیر گروه ها از نظر آماری دارای تفاوت معناداری باشند بینش جدیدی در مورد همبستگی مورد مطالعه به دست آمده است.
۱۲- پژوهش تاریخی
پژوهش تاریخی عبارت است که از کاربرد روش علمی پژوهش در مسائل تاریخی. این پژوهش در حقیقت کنکاش منظمی است در اسناد و مدارک و منابع دیگری که در زمینه مرتبط با سؤال مورخ درباره گذشته دارای حقایقی هستند.
بررسی حوادث توسعه و گسترش تجارب گذشته سنجش دقیق اعتبار مدارک و سایر منابع اطلاعاتی و توصیف و تشریح مدارک سنجیده شده همه در محدوده پژوهش تاریخ قرار می گیرد.
مراحل اساسی یک پژوهش تاریخی عبارتند از:
الف) تعیین محدود کردن و تعریف مسئله
ب) تدوین فرضیه
ج) جمع آوری و سازمان بندی اطلاعات
د) تعیین اعتبارها تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده
هـ) تهیه گزارش تحقیق
ارزش یابی منابع تاریخی را انتقاد تاریخی می نامند و این به دو طبقه تقسیم می شود.
۱- انتقاد بیرونی ما که ماهیت منابع را ارزش یابی می کنندو محقق به بررسی اصالت و نقد صحت منابع می پردازد.
۲- انتقاد درونی که محتوی منابع را بررسی می کندو محقق به بررسی میزان درستی ، دقت و ارزش محتوی منابع تاریخی می پردازد.
مدارک ممکن است به صورت یکی از اشکال زیر باشند.
۱- مدارک رسمی مانند قانون- فهرست- مالیاتی- آماری حیاتی- گزارش رسمی هیأت دولت و بودجه
۲- مدارک شخص مانند یادداشت های روزانه – دفترخاطرات- زندگی نامه نویسی- مکاتبات و مقالات.
۳- مدارک تصویری مانند عکس- فیلم- میکرو فیلم- اسلاید- نقاشی و طرح
۴- مدارک چاپ شده روزنامه ها و مجلات مختلف
۵- مدارک مکانیکی نظیر نوارهای ضبط شده .
۱۳- قوم شناسی
جریان آماده سازی تفسیرهای علمی، فرایندهای- نظام و پدیده های اجتماعی در درون یک جامعه معین را قو م شناسی گویند . به عبارت دیگر، شاخه ای از انسان شناسی است که هدف آن توصیف علمی فرهنگی افراد جامعه است. به صورت دقیق تر- قوم شناسی- علمی است که در بحث پیرامون خاستگاه ها و تحول ویژگی های انسانها می پردازد و مشتمل است بر عواملی نظیر رسوم اقلیمی- باورهای و تحول فرهنگی.تحقیق قوم شناسی یک فرایند پژوهشی است که از طریق تجربه های تحقیق هدایت می شود
ماهیت طبیعت گرایانه تحقیق قوم شناسی
پنداشت تحقیق قوم شناسی در موقعیت های طبیعی مانند کلاس درس- مدرسه- دانشکده یا مکان هایی که انسان ها به طور طبیعی گرد هم آمده اند انجام می شود و محقق در آنها حوادثی را که به صورت طبیعی رخ داده اند مشاهده می کند. در تحقیق قوم شناسی غالب پژوهشگران به تعمیم یافته های تحقیق اهمیت چندانی نمی دهد و آنچه بیش از هر چیز دیگر برای آنها ارزش دارد دقت و صحت در توصیف موقعیت مورد مطالعه است.
ماهیت کیفی
هر چند قوم شناسی جزء تحقیقات کیفی به شمار می آید اما نباید در این روش فقط اطلاعات کیفی به کار می رود. بلکه با توجه به هدف تحقیق امکاناستفاده از اطلاعات کمی نیز وجود دارد.
تأکید تحقیق قوم شناسی براساس مفاهیم کیفی شکل می گیرد بی آن که نظام ارزشی محقق یا مشاهده کننده بر موقعیت پژوهش تحمیل شود بنابراین در این روش یک رویکرد کیفی- پدیدار شناختی به کار گرفته می شود.
دیدگاه جامع و کل گرایانه
– در تحقیق زمینه یابی و آزمایش پیش از به کارگیری روش های معین ابتدا فرضیه و چارچوبی برای آزمون آنها صورت بندی می شود. ولی در تحقیق قوم شناسی عکس این مطلب صادق است و به این معنی که فرضیه ها براساس اطلاعات تدوین می شود این مسئله بیانگر آن است که در تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش استقرائی استفاده می شود،
نه از روش قیاسی که به طورعمومی بر آزمون فرضیه های قبلی توجه دارد.
تحقیق قوم شناسی دارای ماهیت طبیعت گرایانه همراه با یک جامع نگری است این شیوه یک رویکرد پدیدار شناختی است که بر ماهیت ذهنی رفتار تأکید دارد.
روش شناسی تحقیق قوم شناسی مانند خود این تحقیق ماهیت تکاملی دارد و همان گونه که اشاره شد در آن صرفاً از روش خاصی استفاده نمی شود بلکه با توجه به ماهیت موضوع روش های مختلفی به کار می رود.
تأکید بر یک سازمان (سازمان های اجتماعی یا بخشی از آن)یکی از نکات مورد توجه این تحقیق است. مراد از سازمان گروه هایی از افراد است که به صورت منظم و ساختاری با یکدیگر تعامل دارند.
هرسازمان را می توان بر بخش های مختلف تقسیم کرد. برای این تقسیم بندی راه های مختلفی هست که به انتخاب معیار طبقه بندی همبستگی دارد یک سازمان را می توان مجموعه ای دانست که ا ز فرهنگ مختلف تشکیل شده است.
بخش های تشکیل دهنده فرهنگ را دیدگاه می نامند.
مجموعه عقاید و عملیات هماهنگ شده ای که هر فرد در برخورد با موقعیت های مختلف اعمال می وشد دیدگاه او را تشکیل می دهند به همین ترتیب دیدگاه گروهی نیز از عقاید و عملیاتی تشکیل شده است که گروه در رویارویی با مسائل معمولی آنها را اعمال می کند.
به منظور شناخت یک سازمان با برخی از بخش های آن قوم شناسی پژوهش خود را درون سازمان آغاز می کند. پژوهشگر با دیدگاه یک یا چند گروه تعریف شده کار خود را آغاز مینماید و سپس از یک دیدگاه به منظور توصیف و تفسیر فرهنگ استفاده میکند بنابراین هدف پژوهش ممکن است توصیف و تفسیر یک فرهنگ یا برخی از جنبه های یک یا چند فرهنگ در سازمان باشد.
۱۳-۱- فرایند تحقیق قوم شناسی
این فرایند شکل ترکیبی دارد در آن همزمان از ترکیب روش های مختلف استفاده می شود. برای تحقیق قوم شناسی نیز می توان مراحلی را معین کرد اما باید توجه داشت که در آن در برخی از موارد مراحل با هم ترکیب می شوند برای مثال در این روش به جای تدوین فرضیه قبل از جمع آوری اطلاعات می توان آن را هنگام انجام این فعالیت صورت بندی کرد
۱-تعیین پدیده مورد پژوهش
۲-تعیین آزمودنیها
۳- فرضیه سازی
– هم زمان و هم گام با جمع آوری اطلاعات امکان دارد که فرضیه های صورت بندی و اصلاح شوند یا تغییر یابند ممکن است که یک تحقیق با فرضیه های مشخصی و محدوده آغاز شود ولی هم زمان با پیشرفت تحقیق فرضیه های دیگر نیز تدوین شود. محقق قوم شناسی می تواند فرضیه های جدیدی را مطرح سازد و آنهایی را که مورد تأیید او نیستند حذف کند در این تحقیق هیچ گونه محدودیتی در مورد تعداد یا ماهیت فرضیه وجود ندارد. فرضیه سازی در تحقیق قوم شناسی- برخلاف تحقیق آزمایش و پس رویدادها- یک عمل مستمر است.
۴- جمع آوری اطلاعات
– در تحقیق قوم شناسی عمده ترین فعالیت جمع آوری اطلاعات حاصل از فرایند مشاهده است که با شرکت فعالانه مشاهده کننده صورت می گیرد. همچنین مصاحبه با شقوق مختلف آن می تواند به عنوان ابزار های دیگر جمع آوری اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد. در این تحقیق مشاهده کننده یه سه دسته تقسیم می شود:
– مشاهده کننده فعال فردی است که فرض می کند نقش یک آزمودن را بر عهده گرفته است.
در مشاهده ممتاز: مشاهده کننده به عنوان یک آزمودنی فرض نمی شود اما به منظور اجرای تحقیق پذیرفته است که متناسب با شرایط تحقیقی فعالیت کند.
مشاهده کننده محدود: وقتی که در جمع آوری اطلاعات با محدودیت هایی در مشاهده روبرو هستیم. ناچار از مشاهده کننده محدود شده استفاده می کنیم.
۵-مروری بر منابع دیگر
ممکن است منابع اطلاعاتی دیگر نیز وجود داشته باشد که بر موضوع مورد مطالعه تاثبر گذارد که از طیق مثلث سازی از آنها استفاده می شود.
مثلث سازی: مثلث سازی بخشی از فرایند جمع آوری اطلاعات است که در آن تلفیق دو یا چند روش یا منبع انجام می گیرد این روش ضرورتاً یک شیوه برای اعتبار بخش کیفی است. به طور اساسی مثلث سازی مقایسه بین اطلاعات است که تأیید یا عدم تأیید اطلاعات را تعیین می کنند.
۶-تجزیه تحلیل: در تحقیق قوم شناسی تجزیه و تحلیل عبارت است از ترکیب اطلاعات جمع آوری شده از مصاحبه مشاهده و سایر منابع اطلاعاتی
۷- استخراج نتایج
۱۴-تحقیق کیفی
تحقیق کیفی عبارت است از مجموعه فعالیت هایی (همچون مشاهده، مصاحبه- شرکت گسترده در فعالیت های پژوهشی) که هر کدام به نحوی محقق را در کسب اطلاعات دسته اول درباره موضوع مورد تحقیق یاری می دهند.
نقاط قوت تحقیق کیفی مشکلات تحقیق کیفی
۱- مشاهده رفتار در وضعیت طبیعی ۱- تجاوز به حقوق انسانی آزمودنی ها
۲- عمق ادراکی ۲- مخاطرات قانونی، اخلاقی و جانی
۳- انعطاف پذیری ۳- طولانی بودن
۴ ۴- فقدان تفکیک یا جداسازی محقق با شرکت کنندگان تحقیق
۵- ۵- پایایی
۱۴-۱- طرح تحقیق کیفی
اخذ تصمیم درباره این که محقق تا چه اندازه در فعالیتهای گروهی مشارکت داشته باشد ( میزان مشارکت) و این که فعالیت محقق به اعضای گروه گفته شود یا خیر( میزان محرمانه بودن ) مسائلی است که در طرح تحقیق کیفی مشخص و معین می شود و پس از تعیین آنها سایر موارد مطروحه در طرح تحقیق متناسبا با آنها درج می گردد.
۱۴-۲- مراحل اجرای تحقیق
۱- انتخاب موضوع
۲- میزان مشارکت و محرمانه بودن
۳- دشواری ورودی و خروج محقق به گروه
۴- مشارکت
در هر تحقیق کیفی محقق به کسب اطلاعات درباره عوامل ۵گانه زیر علاقمند است:
الف )رفتار اعضای گروه یا جامعه ب) معنا بخشیدن به سنت ها و الگوهای رفتاری ج) مسئله ها د) تعامل ها
هـ) اختلاف در برداشت
۵- خروج از پژوهش
۶- تحلیل داده ها و نوشتن گزارش تحقیق
۱۵- تحلیل محتوا
تحلیل محتوا یک روش پژوهشی است که به منظور مطالعه ارتباطات در جامعه مورد بررسی به کار برده می شود.برخی چارچوب اصلی تحلیل محتوا را در سؤال را «چرا،چه کسی ، چه چیزی را، چگونه و با چه تأثیری می گوید؟» توصیف کرده اند.
تحلیل محتوا به هر روش استنباطی اطلاق می گردد که به صورت منظم و عینی به منظور تعیین ویژگی های پیام ها به کار برده می شود در این روش پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم کدگذاری و به نحوی طبقه بنی می شوند که پژوهشگر بتواند آنها را به صورت کمی تجزیه و تحلیل کند.
– تحلیل محتوا در گذشته بیشتر بر تعیین فراوانی حوادث یا متغیرهای مورد مطالعه تأکید داشت در صورتی که در حال حاضر از این روش برای کسب بینش پیرامون مسائل پیچیده اجتماعی و متغیرهای روانی استفاده می شود.
سندرس (۱۹۷۴) عقیده دارد که تحلیل محتوا بینشی درونی است که به منظور مطالعه تغییرات اجتماعی به کار برده می شود زیرا نوشته های چاپ شده و مشخص یک فرد تغییر در ارزش ها، عقاید و رفتار او را منعکس می کنند.
به طور کلی تحلیل محتوا عبارت است از توصیف محتوای آشکار یک ارتباط به صورت عینی منظم و کمی.
۱۵-۱- مراحل اجرای تحلیل محتوا
۱- بیان مسئله- قدم اول در اجرای تحلیل محتوا تعیین سؤال یا سؤالهایی است که پژوهش گر قصد پاسخ گویی به آنها را دارد و نیز فرضیه هایی که هدف آزمون آنهاست.
۲- انتخاب منابع ارتباطات: پس از تعریف و تعیین مسئله یا فرضیه پژوهشگر باید منابع ارتباطی را که با مسئله تحقیقی او رابطه مستقیمی دارد مشخص و تعریف کند.
عامل عمده ای که در نمونه گیری تحلیل محتوی مهم است، زمان است .جهت نمونه گیری در برخی موارد روش تصادفی و در شرایط دیگر نمونه گری هدف دار مناسب ترند.
۳-تعاریف عملیاتی :- اولین قدم در اجرای تعاریف عملیاتی انتخاب واحد تجزیه و تحلیل است که میتواند از یک واژه ساده تا کل یک پیام باشد. واحد تجزیه و تحلیل با توجه به عنوان یا نوع ارتباطاتی که قصد تحلیل آن را داریم انتخاب می شود. سپس تعاریف عملیاتی واحد های تجزیه و تحلیل انجام میشود.
۴- اموزش و پایایی کدگذاری:در این مرحله باید محتوی پیام ها بر اساس کدها طبقه بندی شود که کدگذاران جهت این کار باید آموزش ببینند. در تحلیل محتوی ، ایده آل این است که دو یا چند کدگذار پیام های یکسانی را به صورت مستقل کدگذاری کنند. وپایایی فعالیتهای آنها مورد بررسی قرارگیرد.
– به همین دلیل پایایی به ثبات در طبقه بندی تعریف شده است ساده ترین راه تعین راه تعیین پایایی بین کدگذارها محاسبه ضریب پایایی به صورت زیر است. ملاک ۶۰درصد به بالا برای ضریب پایائی مناسب تشخیص داده شده است.
|
تعداد واحدهایی که در یک طبقه کد گذاری شده اند
مجموع کل تعداد واحدهای کد گذاری شده
۱۶- فراتحلیل
در روش فرا تحلیل پژوهشگر باثبت ویژگی ها و یافته های توده ای از پژوهش ها در قالب مفاهیم کمی ، آنها را آماده استفاده از روش های نیرومند آماری می کند فرا تحلیل چشم اندازی است که در آن روش های مختلف اندازه گیری و آماری به کار برده می شود. اصل اساسی و عملی در روش عبارت است از ترکیب نتایج تحقیقات مختلف و استخراج نتایج جدید و منسجم و حذف آنچه که موجب سوگیری در نتایج نهایی می شود فرا تحلیل، تحلیل تحلیل هاست به این معنی که از طریق تحلیل اولیه (تحلیل مقدماتی داده ها) به تحلیل ثانویه (تحلیل مجدد داده ها) می پردازد.
در روش فرا تحلیل پژوهشگر بایست ویژگی های و یافته ها توده ای از پزوهش های گذشته در قالب مفاهیم کمی به صورت کمی آنها را آماده استفاده از روش های نیرومند آماری می کند.
مراحل اجرای روش فرا تحلیل – برای اجرای روش فرا تحلیل ابتداء حوزه ای را انتخاب کنید که نتایج پژوهش های انجام شده در آن حوزه دو پهلو و یا مشتبه کننده باشند. سپس مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید.
۱- شناسائی منابع و ارزش یابی نتایج پژوهش ها
۲- ترکیب نتایج پژوهش های انتخاب شده و مقایسه آنها با یکدیگر
۳- ارزش یابی نتایح فرا تحلیل به منظور کاهش خطا
۱- شناسایی منابع و ارزش یابی نتایج پژوهش ها
الف) شناسائی منابع
ب) تهیه خلاصه
برای هر پژوهش دو مطلب یکی سطح معنا داری و دیگر اندازه اثر باید استخراج و ثبت شوند.
به طور کلی می توان سه دسته اطلاعات به شرح زیر را ثبت کرد.
دسته اول: سؤال هدف و فرضیه پژوهش
دسته دوم: جامعه ، نمونه (جسم نمونه- جنس- شکل- جنس ویژگی های فردی و خانوادگی) ابزار اندازه گیر ی(پرش نامه- مصاحبه- مشاهده) و روش های ارزش یابی آن نظیر پایایی و اعتبار
دسته سوم: نتیجه گیری، پیشنهادات و محدودیت ها.
به منظور اطمینان از پایا بودن منابع شناسایی شده در این مرحله، پایائی ها زیر باید مورد بررسی قرار گیرند.
۱- پایائی شناسائی: دو یا چند فراتحلیل گر در انتخاب پژوهش ها توافق دارند برای تعیین میزان پایایی شناسائی نسبت توافق محاسبه می شوند.
۲- پایائی کدگذاری: برابر است با نسبت توافق دو داور در مورد استفاده از اعداد خاص برای کدگذاری.
۳- پایائی سطوح معنا دار و اندازه اثر: عبارت است از میزان توافق در متفاوت و محاسبات اندازه اثر در بین دو فرا تحلیل گر که دارای تجارب تقریباً یکسانی هستند
ج) ارزش یابی نتایج پژوهش ها: از سه مرحله به شرح زیر تشکیل شده است:
۱- ارزش یابی کیفیت نتایج پژوهش : آیا پژوهشگر کلیه مراحل پژوهشی را مطابق با اصول روش شناسیانجام داده است یا خیر.
۲- تصحیح نتایج
۳- پایایی داوری های انجام شده در مورد کیفیت پژوهشی: داوری محقق از داوری های انجام شده از طریق معیارهای ذیل (الف) پایائی مؤثر با استفاده از فرمول اسپیرمن ب) پایائی استفاده از روش تحلیل واریانس ج) پایائی به روش مؤلفه های اصلی تحلیل عاملی )
۲- ترکیب نتایج پژوهشهای انتخاب شده و مقایسه آنها با یکدیگر .
این مرحله با استفاده از فنون آماری و محاسبه اندازه اثر و نیز سطح معنی داری اثر محاسبه میشود.
۳- ارزشیابی نتایج فراتحلیل به منظور کاهش خطا : در هر فراتحلیل، منابع خطائی وجود دارد که میتوان اعتبار و دقت این روش را زیر یوال ببردکه عبارتند : ۱- سوگیری در نمونه انتخاب شده ۲- عدم تجانس در مدل،متغیرها یا واحد تحلیل و کیفیت پژوهشها. ۳- عدم استقلال آزمون های فرض های پژوهش ۴- داده های ناقص ۵- پراکندگی فنون مورد استفاده )
۱۷-طرح های تجربی
مشکل دخل و تصرف یا دستکاری در متغیر آزمایشی را می توان با استفاده از روش های آماری که به کمک آنها می توان آزمودنی ها گروه های آزمایشی را همسان ساخت حل کرد- روش آماری چند متغیری بر کاهش دستکاری ها فیزیکی در متغیرهای آزمایشی انجامیده اند.
– یک آزمایش علمی دارای ویژگی های ضروری است.
۱- کنترل متغیرهای مزاحم مرتبط با موقعیتهای آزمایش
۲- انتخاب تصادفی آزمودنی ها
۳- تکرار آزمایش (در تحقیق آزمایش، تکرارپذیری اهمیت بیشتری از قابلیت تعمیم پذیری دارد. )
۱۷-۱- مراحل روش آزمایشی :
۱- انتخاب مسئله
۲- مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد آزمایش
۳- صورت بندی کردن فرضیه ها
۴- تعاریف عملیاتی
۵- تعریف و تعیین جامعه
۶- انتخاب نمونه
۷- تهیه و تنظیم طرح آزمایش
۸- اجرای آزما یش
۹- اندازه گیری متغیرها
۱۰- تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده
۱۱-استخراج و گزارشنتایج .
۱۷-۲- اعتبار درونی
اعتبار درونی یعنی اطمینان از اینکه متغیرهای مزاحم تأثیری در متغیر وابسته نداشته باشد. متغیرهای مزاحم عبارتنداز :
۱- رخدادهای هم زمان با انجام تحقیق.
به عنوان مثال: فرض کنید که قصد داریم اثر آموزشی تلویزیونی (متغیر مستقل) را بر رعایت مراقبت های بهداشتی (متغیر وابسته) مطالعه کنیم. در این هنگام یک نوع بیماری مسری در جامعه رایج می شود و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به منظور مبارزه با این بیماری بر چاپ پوستر و درج مطالبی در مطبوعات اقدام می کند.
۲- رشد و پختگی روانی و جهانی
به عنوان مثال احتمال دارد که عده ای از آزمودنی ها پاسخ بهتر یا بدتری به پس آزمون (T2) بدهند علت این امر ممکن است تأثیر متغیر مستقل (x) نباشند بلکه این باشند که آنها پخته تر شده علاقه خود را از دست داده یافته شده اند در چنین شرایطی تأثیر سن، علاقه و خستگی با اثر متغیر مستقل آمیخته می شود.
۳- اجرای پیش آزمون
اجرای پیش آزمون ممکن است موجب هوشیاری و کسب تجربه در آزمودنی ها گردد و بدین ترتیب آنها هوشیاری و تجارب کسب شده از پیش آزمون (T1) را در موقع پاسخ گویی به پس آزمون (T2) مورد استفاده قرار دهند.
۴- نحوه اجرای وسایل اندازه گیری
اگر پس آزمون مشکل تر از پیش آزمون می باشد نتیجه اندازه گیری تغییر خواهد کرد. در چنین شرایطی نمی توان مطمئن شد که تغییرات حاصل ناشی از دخالت متغیر مستقل بوده اند- بلکه امکان دارد که در اثر تغییر در شیوه اندازه گیری به وجود آمده باشد.
۵- بازگشت های آماری
۶- تفاوت های فردی آزمودنی ها
۷- افت آزمودنی ها
– چنانچه عده ای از آزمودنی ها (گروه کنترل یا آزمایش) بعد از دخالت متغیر مستقل به ادامه همکاری در تحقیق تمایل نداشته باشندو عملاً مشارکت در تحقیقرا رها سازند. در چنین شرایطی نمی توان نتایج حاصل را ناشی از دخالت متغیر مستقل دانست.
۱۷-۳- اعتبار بیرونی
در اعتبار بیرونی به دنبال تعمیم پذیری نتایج آزمایش می باشیم و سوالات زیر را بررسی میکنیم.
– آیا یافته های تحقیق قابل اطمینان هستند؟ و نتایج حاصل به چه جامعه و موقعیت جغرافیایی و چه نوع متغیری قابل تعمیم هستند؟ آیا یافته های مطالعه مورد نظر را می توان به تک تک افراد جامعه ای که نمونه مورد آزمایش از آن انتخاب شده است تعمیم داد یا این که یافته های حاصل فقط به تعداد به خصوص قابل تعمیم است؟ آیا نتایج حاصل قابل تعمیم به کلیه مکان های جغرافیایی و شرایط زمانی هستند؟
عوامل موثر بر اعتبار بیرونی:
۱- کنش متقابل بین انتخاب آزمودنی ها و متغیر مستقل.
ویژگیهای آزمودنیهایی که برای مشارکت در تحقیق انتخاب میشوند ، نقش تعیین کننده ای در تعمیم یافته های تحقیق دارند.
۲- واکنش های ناشی از تأیید اجرای پیش آزمون.
۳- واکنش های ناشی از روش های انجام تحقیق (آگاهی از وجود تحقیق)
۴- مزاحمت ناشی از قرار گرفتن آزمودنی ها در معرض دخالت متغیرهای مستقل متعدد
هنگامی که آزمودنی ها در معرض دو یا چند متغیر مستقل قرار می گیرند اثر متغیر مستقل قبلی به متغیر مستقل بعدی انتقال پیدا می کند.
چنانچه سه روش مختلف روان درمانی را در یک روز برای بیماران روانی معینی به کار بریم روش قبلی در روش بعدی تأثیر خواهد گذاشت.
۱۸- طرح تحقیق پژوهش آزمایشی
طرح تحقیق دو هدف را دنبال می کند ۱)به محقق کمک می کند تا به مساله مورد مطالعه پاسخ صحیح بدهند ۲) روش و شیوه تحقیق و متغیرهای مزاحم را تحت کنترل دقیق پژوهشگر قرار میدهد. در طرح تحقیق موارد ذیل مشخص می شود.
۱ ) نمونه گیری و جایگزینی آزمودنیها به صورت تصادفی در گروههای قابل مقایسه
۲) دخل و تصرف، جابجائی و کم و زیاد کردن مقدار یا اندازه متغیر مستقل
۳)تعیین زمانی که متغییر وابسته باید مشاهده یا اندازه گیری شود.
۴) تصمیم در موارد اینکه چه گروهی باید در چه زمانی و مکانی و تحیت چه شرایطی مورد آزمایش قرار گیرد.
وظیفه اساسی و تکنیکی یک طرح تحقیق ، کنترل واریانس است . بدین صورت که واریانس متغییر وابسته را که تحت تاثیر متغیر مستقل است را حداکثر نماید و واریانس متغیرهای مزاحم را به صفر یا نزدیک به صفر رساند .برای نیل به این هدف می توان به راه های زیر عمل کرد.
الف) در صورت امکان، متغیر مزاحم را به طور کلی از جریان تحقیق حذف کرد.
ب) راه دوم که شاید بهترین نیز باشد انتخاب آزمودنی ها به صورت تصادفی است.
ج) طریقه سوم برای کنترل متغیرهای مزاحم این است که آنها را در نقش متغیر مستقل قرار دهیم و تأثیر آنها را بر متغیر وابسته اندازه بگیریم.
۱۹- انواع طرح تحقیق( بین گروهی) در پژوهش آزمایشی
در این طرح ها متغیر وابسته بین دو یا چند گروه مقایسه می شود که عمدتا این گروه ها همان گروه ها کنترل و آزمایش می باشد . این گونه طرح ها مطالعه گروه های مقایسه ای و مقایسه بین آزمونها و یا طرح های بین گروهی نامیده میشود.
۱۹-۱- طرح های شبه آزمایشی(بین گروهی )
طرح های شبه آزمایشی که حداقل کنترل را اعمال میکنند.سه نوع طرح شبه آزمایشی مورد بحث قرار خواهد گرفت که به ترتیب عبارتند از ۱- طرح پس آزمون برای یک گروه ۲ –طرح پیش آزمون برای یک گروه ۳- طرح مقایسه گروه های ایستا. طرح های بالا، به دلیل عدم توانایی در کنترل عوامل مهم و مؤثر در تحقیق ،شبه آزمایشی نامیده می شود. ناتوانی آنها در کنترل متغیرهای مزاحم به اندازه های است که حتماً ممکن است عوامل دیگری به غیر از متغیرهای مستقل و وابسته وارد تحقیق شوند و در نتیجه بر یافته های تحقیق تأثیر بگذارند.
۱۹-- طرح پس آزمون با یک گروه
در این طرح ابتدا یک گروه از آزمودنی ها در معرض متغیر مستقل قرار داده می شود پس تأثیر این متغیر بر متغیر وابسته مشاهده یا اندازه گیری می شود.
T2_______________________ x
پس آزمون، رفتار مشاهده شده یا متغیر وابسته = T2 متغیر مستقل = x
معایب طرح : هیچ کنترلی در اجرای طرح اعمال نمیشود و امکان مقایسه مستقیم وجود ندارد.
۲- طرح پیش آزمون و پس آزمون با یک گروه
پس آزمون متغیر مستقل پیش آزمون
T x T1
عوامل که طرح مذکور قادر به کنترل آنها نیست عبارتند از:
۱- رخدادهای هم زمان با اجرای تحقیق
۲- رشد و پختگی روانی و جسمانی
۳- نحوه اجرای پیش آزمون
۴- وسایل اندازه گیری
۵- بازگشت های اندازه گیری ناشی از ابزار آماری به کار برده می شود. ۶- افت آزمودنی ها
۳- طرح مقایسه گروه های ایستا.
در این طرح دو گروه وجود دارد و مقایسه میان گروهی که در معرض متغیرهای مستقل قرار گرفته است و گروهی که متغیر مستقل بر آن اعمال نمی شود صورت می گیرد و علت ایستا بودن عدم انتخاب تصادفی است. مراحل اجرا عبارتنداز:۱- انتخاب دو گروه (T2 , T1) 2- اجرای متغیر مستقلx 3- اندازه گیری تأثیر متغیر مستقل یا به عبارت دیگر، اجرای یک آزمون برای هر دو گروه در یک زمان
T1 : گروهی که در معرض متغیر مستقل قرار می گیرد. T1 متغیر مستقل x
T2 : گروهی که در معرض متغیر مستقل قرار نمی گیرد. T2
۱۹-۲- طرح های آزمایشی (بین گروهی )
در مقابل طرح های شبه آزمایش در این طرح ها انتخاب آزمودنیها به صورت تصادفی صورت م یگیرد. طرح آزمایشی ماهیتاً می تواند متغیرهای اعتبار درونی را کنترل کنند ولی ممکن است توانایی کنترل تمام متغیرهای اعتبار بیرونی را نداشته باشند. مهمترینطرح های آزمایش عبارتند از: ۱- پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل۲- پس آزمون با گروه کنترل ۳- چهار گروهی سالومن
۱۹-- طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل : نکات مهم این طرح عبارتند از: ۱) دو گروه وجود دارد. ۲) هر دو گروه ذر یک زمان و قبل از اجرای متغیر مستقل مورد اندازه گیری قرار می گیرد. ۳) هر دو گروه در یک زمان پس از اجرای متغیر مستقل مجددا اندازه گیری میشوند. ۴) ازمودنیها یه صورت تصادفی در داخل گروهها جایگزین شده اند. ۵) گروه اول در معرض متغییر مستقل قرار می گیرد ولی این متغیر برای گروه دوم اجرا نمی شود. تنها متغیر مشتبه کننده که در این کنترل نمی شود افت آزمودن ها است.
پس آزمون متغیر مستقل پیش آزمون انتخاب تصادفی
گروه آزمایش T2 x T1 R
گروه کنترل T2 x T1 R
طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل
در تحقیقاتی که محقق قصد مقایسه دو شکل مختلف از یک متغیر مستقل را دارد به صورت زیر عمل می شود.
پس آزمون متغیر مستقل پیش آزمون انتخاب تصادفی
گروه آزمایش۱ T2 x T1 R
گروه آزمایش۲ T2 y T1 R
(طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه های آزمایشی یک و دو)
۲- طرح پس آزمون با گروه کنترل: این طرح همانندطرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است با این تفاوت که در این طرح پیش آزمون وجود ندارد .مراحل اجرا عبارتند از: ۱) انتخاب و جایگزینی تصادفی آزمودنیها در گروهها ۲) اجرای متغیر مستقل x 3) اندازه گیری تاثیر متغیر مستقل برای تمام آزمودنی ها تحت شرایط معین ،یکسان و هم زمان
پس آزمون متغیر مستقل انتخاب تصادفی
گروه آزمایش T2 x R
گروه کنترل T1 R
افت آزمودنی ها در این طرح می تواند موجب مشتبه شدن تأثیر متغیر شود به همین دلیل محقق باید تعداد افرادی را که تا پایان تحقیق همکاری خود را ادامه نمی دهنددر گزارش ذکر نماید.
۳- طرح چهارگروهی سولومن
یکی از متغیر هایی که قبلاً در بحث اعتبار بیرونی از آن یاد کردیم تعامل بین پیش آزمون ها و رفتار مورد آزمایش (متغیر مستقل) است چنانچه پیش آزمون موجب آگاهی آزمودنیها شود یافته های تحقیق محدودخواهند شد و قابل تعمیم به آن دسته از آزمودنی هایی که مستقیماً در تحقیق شرکت نداشته اند نخواهند بود.
هدف هر مطالعه علمی و تحقیقی،تعمیم نتایج به دست آمده به جامعه ای است که نمونه مورد مطالعه از آن انتخاب شده است. اما تعامل بین پیش آزمون و رفتار مورد آزمایش قابلیت تعمیم یافته های تحقیق را محدود می سازد تدوین طرح چهار گروهی سولومن صرفاً به خاطر کنترل تحقیقاتی است که در آن پیش آزمون موجب آگاهی آزمودنی ها در مورد متغیر مستقل (رفتار مورد آزمایش) می شود. مراحل عبارتند از:۱)آزمودنیها به صورت تصادفی در چهار گروه مختلف قرار داده می شوند۲)متغیر مستقل فقط برای دو گروه اجرا میشود.. ۳) پیش آزمون برای یکی از گروه های آزمایشی اجرا می شود..۴) دو تا از گروهها در معرض متغیر مستقل قرار میگیرند. ۵) پیش آزمون فقط برای یکی از گرئههای کنترل اجرا میشود. ۶) پس آزمون برای چهار گروه اجرای می شود.
پس آزمون |
متغیر مستقل |
پیش آزمون |
نمونه گیری تصادفی |
T1 |
X |
T1 |
R |
T4 |
T3 |
R |
|
T5 |
R |
||
T6 |
X |
R |
۱۹-۳- اعتبار درونی و بیرونی در طرح های آزمایشی
– اعتبار بیرونی عبارت است که از توانایی تعمیم یافته های تحقیق بر جوامع و محیط های دیگر.
– اعتبار بیرونی را به دو بخش اعتبار جامعه و اعتبار محیطی طبقه بندی کرده اند اعتبار جامعه مربوط است به تعمیم نتایج حاصل از آزمودنی ها ی دیگر و اعتبار محیطی بر تعمیم یافته های تحقیق به محیط های جغرافیایی یا شرایط آزمایش دیگر اطلاق می شود.طرح های آزمایشی تمام متغیرهای اعتبار درونی را کنترل می کنند اما شاید آنها قادر به اعمال کنترل بر اعتبار بیرونی نباشند.
برای بررسی متغیرهای اعتبار بیرونی تحقیق باید توصیف متغیرهای وابسته و مستقل به دقت مورد توجه قرار گیرند از این رو در شرایطی که کنترل متغیرهای اعتبار درونی و به وسیله طرح تحقیق امکان پذیر باشند نمی توان تمام متغیرها را اعتبار بیرونی را تنها به وسیله طرح تحقیقی کنترل کرد.
اعتبار بیرونی
الف) جامعه
۱- کنش متقابل میان انتخاب آزمودنی ها و متغیر مستقل
۲- کنش متقابل میان متغیر مستقل و ویژگی های آزمودنی ها
ب) اعتبار محیطی
۱- توصیف متغیر مستقل
۲- توصیف و اندازه گیری متغیر وابسته
۳- مزاحمت های ناشی از اجرای متغیرهای مستقل چندگانه
۴- کنش متقابل میان رخدادهای همزمان با انجام تحقیق و تأثیر متغیر مستقل
۵- کنش متقابل میان زمان اندازه گیری و تأثیر متغیر مستقل
۶- هوشیار شدن آزمودنی ها در اثر اجرای پیش آزمون و پس آزمون
۷- تأثیر تازگی داشتن و غیر عادی بودن شرایط اجرای تحقیق و مشکل توجیه کردن آزمودنی ها
۸- زمینه اطلاعاتی آزمودنی ها
۹- رفتار مجری تحقیق در جریان اجرای پژوهش
اعتبار درونی
۱- رخدادهای هم زمان با انجام تحقیق
۲-رشد و پختگی روانی و جسمانی
۳- اجرای پیش آزمون
۴- وسایل اندازه گیری
۵- بازگشت های ناشی از ابزار آماری به کار برده شده
۶- تفاوت های فردی آزمودنی ها
۷- افت آزمودنی ها
۸-کنش متقابل میان رشد و پختگی روانی و جسمانی آزمودنی ها و انتخاب آزمودنی
۹-کنش متقابل میان انتخاب آزمودنی ها و رخدادها هم زمان با انجام تحقیق
۱۹-۴- طرح های گسترش یافته از طرح های آزمایشی
۱- طرح پیش آزمون- پس آزمون چند گروهی:مراحل اجرا: ۱) جایگزین کردن آزمودنی ها به صورت تصادفی در چند گروه ( بیش از سه گروه ) ۲) اجرا پیش آزمون و جمع آوری داده های ناشی از اجرای این آزمون ۳) اجرای متغیر مستق برای آزمودنیها که به صرت تصادفی در گروه های مختلف قرار گرفته اند . ۴) اجرای پس آزمون و جمع آوری اطلاعات و داد ه های ناشی از اجرای این آزمون . این طرح مشابه طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است و تنها تفاوت آن تعداد گروه شرکت کنده در پژوهش است.
پس آزمون |
متغیر مستقل |
پیش آزمون |
انتخاب تصادفی |
|
الف) |
T2 |
X1 |
T1 |
R |
T2 |
X2 |
T1 |
R |
|
T2 |
X3 |
T1 |
R |
|
پس آزمون |
متغیر مستقل |
پیش آزمون |
انتخاب تصادفی |
|
ب) |
T2 |
X |
T1 |
R |
T2 |
Y |
T1 |
R |
|
T2 |
Z |
T1 |
R |
۲- طرح پس آزمون چند گروهی: مراحل اجرا: ۱) انتخاب و جایگزینی آزمودنی ها در سه گروه یا بیشتر به صورت تصادفی ۲) اجرا و دخالت دادن متغیرهای مسقل ( قراردادن آزمودنی ها در شرایط مختلف تحقیق) ۳) اجرای پس آزمون و جمع آوری داده ها . این طرح همانند طرح پس آزمون با گروه کنترل است با این تفاوت که در این طرح گروههای بیشتری به کاربرده می شوند.
پس آزمون |
متغیر مستقل |
انتخاب تصادفی |
|
الف) |
T2 |
X1 |
R |
T2 |
X2 |
R |
|
T2 |
X3 |
R |
|
پس آزمون |
متغیر مستقل |
انتخاب تصادفی |
|
ب) |
T2 |
X |
R |
T2 |
Y |
R |
|
T2 |
Z |
R |
۱۹-- طرح گسترش یافته سولومن برای چند گروه
پس آزمون |
متغیر مستقل |
پیش آزمون |
گروه ها |
انتخاب تصادفی |
|
T2 |
X |
T1 |
A |
R |
|
T2 |
T1 |
B |
R |
||
T2 |
X |
C |
R |
||
T2 |
D |
R |
|||
T2 |
E |
R |
|||
T2 |
X |
F |
R |
۱۹-۵- طرح های نیمه آزمایشی :
طرح هایآزمایشی طرح های نیمه کاملی از طرح های آزمایشی هستند که همانند طرح های شبه آزمایشی انتخاب و تخصیص آزمودنیها به صورت تصادفی نمی باشد و عمدتا آزمایش در بستر طبیعی گروهها انجام می شود و تنها بین دوگروه کاری گروه کنترل و یا آزمایش به صورت تصادفی انتخاب میشود. مثلا کارکنان دو بانک را می توان به عنوان گروههای آزمایش و کنترل انتخاب نمود حال این که کدام بانک به عنوان گروه کنترل محسوب شود را میتوان به صورت تصادفی از بین دو بانک نتخاب نمود. گرچه کارایی آنها به اندازه کارایی طرح های آزمایشی نیست ولی میزان توانایی آنها در کنترل متغیرها بیش از طرح های شبه آزمایش است. طرح های آزمایشی حداکثر کنترل را بر شرایط تحقیق و متغیرهای مشتبه کننده اعمال می نمایند و به عبارتی حداکثر کنترل را را بر متغییرهای اعتبار درونی دارند در حالی که در طرح های نیمه آزمایشی حداکثر کنترل بر متغیر های اعتبار بیرونی صورت می گیرد.
در این جا چهار نوع طرح تحقیقی نیمه آزمایش با عناوین زیر مورد بحث قرار خواهد گرفت:
۱- کنترل نابرابر ۲- پیش آزمودنی و پس آزمون با نمونه های مجزا ۳- سری های زمانی با یک گروه ۴- سری زمانی چند گروهی
۱- طرح گروه کنترل نابرابر
پس آزمون متغیر مستقل پیش آزمون
T2 x T1 T2 T1
۲- طرح پیش آزمون – پس آزمون با نمونه های مجزا
انتخاب تصادفی فقط در خصوص گروه انجام می شودو نه ـزمودنیها
پس آزمون |
متغیر مستقل |
پیش آزمون |
انتخاب تصادفی |
X |
T1 |
R |
|
T2 |
X |
R |
۳- طرح های سری های زمانی با یک گروه
در طرح هایی که پیشتر مورد بحث قرار گرفتند عمل اندازه گیری یا مشاهده بلافاصله قبل یا بعد از اجرای متغیر مستقل صورت می پذیرفت. در طرح های سری های زمانی می توان اندازه گیری های مکرری را قبل یا بعد از اجرای متغیر مستقل انجام داد. طرح های سری زمانی طرح هایی هستند که در آنها مشاهده یا اندازه گیری مکرر انجام می گیرند.
چهار نوع دیاگرام طرح سری های زمانی با یک گروه :
الف ) یک گروه با یک متغییر مستقل موقتی :
T1 T2 T3 T4 X T5 T6 T7 T8 ب( یک گروه با یک متغییر مستقل که در آن پس از اجرای موقت اندازه گیری متوقف می شود :
T1 T2 T3 T4 X T5 T6 T7 T8 ج ) یک گروه با یک متغییر مستقل که اجرای آن ادامه پیدا می کند::
T1 T2 T3 T4 X T5 T6 T7 T8 د( یک گروه با چند متغییر مستقل :
T1 T2 T3 T4 X T5 T6 T7 T8 Y T9 T10 T11 T12
۴-طرح های سری زمانی چند گروهی
این طرح ها شبیه طرح های سری زمانی تک گروهی هستند ، با این تفاوت که در این طرح ها بیش از دو گروه وجود دارد که این گروه ها به صورت طبیعی شکل گرفته اند یا آنها را به طریقی تشکیل داده اند.
۲۰- طرح های آزمایشی (درون گروهی )
این طرح ها رفتار آزمودنی را دست کم در دو شرایط مختلف تحقیقی یا در دو دوره زمانی متفاوت مقایسه میکنند. که به آنها درون آزمودنی ها یا مقایسه درون آزمودنی ها می گویند.
۲۰-۱- طرح AB
طرح AB از دو شرط یا دو دوره زمانی تشکیل می شود . آزمایش اول، دوره A نامیده میشود که به آن خط پایه یا دوره قبل از عمل آزمایشی نیز گفته می شود . در دوره خط پایه ، رفتار آزمودنی به دفعات متعدد مشاهده می شود . و این عمل تا زمانی که ثبات نسبی در رفتار بوجود آید تداوم می یابد . موقعیت دوم دورهB نامیده می شودکه به آن دوره عمل ازمایشی نیز گفته می شود . در این دوره متغییر مستقل دستکاری میشود تا تاثیر آن بر رفتار مورد پژوهش تعیین شود . همانند دوره خط پایه در این دوره نیز رفتار به طور مکرر مشاهده می شود و این عمل تازمان تعیین تاثیر متغیر مستقل بر رفتار پژوهشی ادامه می یابد .
۲۰-۲-راهبرد تکنیک های برگشت ABA
تکنیک های برگشت، یکی از طرح هایی هستند که در تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی به میزان زیادی به کار میروند. این تکنیک ها همانند طرح هایAB هستند ولی حداقل یک دوره خط پایهA بیشتر دارند . به دوره اضافی Aیا دومین دوره خط پایه، شرایط بازگشت یا دوره بازگشت گفته می شود. در طول دوره بازگشت ، پژوهشگر سعی میکند تا شرایطی را که در اولین خط پایه موجود بوده است دوباره بنا نهد یا تقویت کند . به عبارت دیگر ، محقق شرایط متغیر مورد آزمایش یا روش اجرا رابرگشت میدهد. بنابراین ، او کوشش میکند تا نشان دهد که با بکارگیری روش آزمایش، رفتار مورد مطالعه را تغییر دهد. طرحABA او را قادر می سازد که دوره آزمایشی را با قبل و بعد از اجرای این دوره مقایسه کند.
دسته بندی روش های تحقیق
نویسنده: حبیبی
روشهای پژوهش در علوم رفتاری را معمولا با توجه به دو ملاک هدف و ماهیت تقسیم بندی می کنند (حافظ نیا،۱۳۸۲).
• دسته بندی روش های تحقیق بر اساس هدف براساس هدف پژوهش ها به پژوهش های بنیادی و کاربردی تقسیم می شوند. البته زهره سرمد معتقد است پژوهش ها براساس هدف به سه دسته تقسیم می شوند: تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی و تحقیق و توسعه. با عنایت به توضیحات زیر می توان گفت تحقیق و توسعه خود یک نوع تحقیق کاربردی است.
– تحقیق بنیادی: پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیاء پدیدهها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش تئوریها و نظریهها میپردازد و به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک مینماید. هدف اساسی این نوع پژوهش تبیین روابط بین پدیده ها، آزمون نظریه ها و افزودن به دانش موجود در یک زمینه خاص است. برای مثال “بررسی رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتی” یک نمونه تحقیق بنیادی است. سطح گفتمان کلی و انتزاعی در حوزه یک علم است. تحقیق بنیادی می تواند نظری یا تجربی باشد. تحقیق بنیادی نظری از روشهای استدلال عقلانی و قیاسی استفاده میکند و بر پایه مطالعات کتابخانهای انجام میشود. تحقیق بنیادی تجربی از روشهای استدلال استقرائی استفاده میکند و بر پایه روشهای میدانی انجام میشود.
– تحقیق کاربردی: پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روشها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام میشود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا نیز سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است. برای مثال “بررسی میزان اعتماد مشتریان به سازمان فرضی” یک نوع تحقیق کاربردی است.
• دسته بندی روش های تحقیق بر اساس نحوه گردآوری داده ها سرمد معتقد است پژوهش ها براساس نحوه گردآوری داده ها به دو دسته تقسیم می شوند: تحقیق توصیفی و تحقیق آزمایشی
– تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی شامل ۵ دسته است: پیمایشی، همبستگی، پس رویدادی، اقدام پژوهی، بررسی موردی
– تحقیق آزمایشی به دو دسته تقسیم می شود: تحقیق تمام آزمایشی و تحقیق نیمه آزمایشی
۱- تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی
تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی شامل ۵ دسته است: پیمایشی، همبستگی، پس رویدادی، اقدام پژوهی، بررسی موردی
۱-۱٫ تحقیق پیمایشی (Survey Research)
در این نوع تحقیق هدف بررسی توزیع ویژگیهای یک جامعه است و بیشتر تحقیق های مدیریت از این نوع می باشد. در پژوهش پیمایشی پارامترهای جامعه بررسی می شوند. در اینجا پژوهشگر با انتخاب نمونه ای که معرف جامعه است به بررسی متغیرهای پژوهش می پردازد. پژوهش پیمایشی به سه دسته تقسیم می شود:
۱-۱-۱٫ روش مقطعی (Cross Sectional): گرد آوری داده ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی خاص. برای مثال بررسی میزان علاقه دانشجویان سال اول دبیرستان به ادامه تحصیل در یک رشته خاص ۱-۱-۲٫ روش طولی (Longitudinal): در بررسی پیمایش طولی، داده ها در طول زمان گردآوری شده تا رابطه بین متغیرها در طول زمان سنجیده شود. برای مثال «سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در دوره های تحصیلات تکمیلی» یا «بررسی تحول مهارت های زبان فارسی پایه اول تا پنجم ابتدائی». تحقیقات تحولی که به بررسی روندها و تحول پدیده ها در طول زمان می پردازند از این دسته هستند. ۱-۱-۳٫ روش دلفی (Delphi Technique): جهت بررسی دیدگاه های یک جمع صاحب نظر در مورد یک موضوع ویژه می توان از این تکنیک استفاده کرد. مانند «بررسی دیدگاه اساتید دانشگاه در باره یک طرح جدید آموزشی»
۱-۲٫ تحقیق همبستگی (Correlational Research)
در این نوع تحقیقات رابطه میان متغیرها بر اساس هدف پژوهش تحلیل می گردد. در تحقیقات همبستگی اگر هدف پیش بینی متغیرهای وابسته بر اساس متغیرهای مستقل باشد به متغیر وابسته متغیر ملاک و به متغیر مستقل متغیر پیش بین گویند. همچنین وجه تمایز تحقیق همبستگی با تحقیق آزمایشی در این است که در اینجا متغیرهای مستقل دستکاری نمی شوند. براساس هدف به سه دسته تقسیم می شود:
۱-۱-۱٫ همبستگی دو متغیری: هدف بررسی رابطه همزمانی متغیرها است به عبارت دیگر میزان هماهنگی تغییرات دو متغیر است. در بیشتر تحقیقات همبستگی دو متغیری از مقیاس فاصله ای با پیش فرض توزیع نرمال و محاسبه ضریب همبستگی پیرسون استفاده می شود. مثال: رابطه اسناد ثبات و مرکز علیت با موفقیت در عملکرد ۱-۱-۲٫ تحلیل رگرسیون: در تحلیل رگرسیون هدف پیش بینی یک یا چند متغیر ملاک براساس یک یا چند متغیر پیش بین است. اگر هدف بررسی یک متغیر ملاک از یک متغیر پیش بین باشد از رگرسیون ساده استفاده می شود. اگر بررسی یک متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین باشد از رگرسیون چندگانه (Multiple) استفاده می شود. اگر همزمان چند متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین بررسی شود از رگرسیون چند متغیری (Multivariate) استفاده می شود. ۱-۱-۳٫ تحلیل کوواریانس: در برخی بررسی ها هدف بررسی مجموعه ای از همبستگی های دو متغیر متغیرها در جدولی به نام ماتریس همبستگی یا کوواریانس است که با پیشرفت در زمینه نرم افزارهای آماری میسر شده است. تحلیل عاملی و حل معادلات ساختاری از این دسته هستند.
۱-۳٫ تحقیق پس رویدادی (Ex-Post Facto)
به تحقیق پسرویدادی تحقیق علی-مقایسهای نیز گویند. تحقیق پسرویدادی به تحقیقی گفته می شود که پژوهشگر علت احتمالی متغیر وابسته را مورد بررسی قرار می دهد. چون متغیر مستقل و و ابسته در گذشته رخ داده اند لذا این نوع تحقیق غیر آزمایشی را تحقیق پس رویدادی می گویند.
۲- تحقیق آزمایشی
تحقیق آزمایشی به دو دسته تقسیم می شود: تحقیق تمام آزمایشی و تحقیق نیمه آزمایشی
در بیشتر پژوهش های علوم انسانی نظر به اینکه هدف اصلی از انجام پژوهش بررسی یک موضوع به روش میدانی است می توان گفت پژوهش مذکور از نظر هدف در حیطه پژوهش های کاربردی می باشد. از سوی دیگر با توجه به اینکه در این پژوهش از روش های مطالعه کتابخانه ای و نیز روش های میدانی نظیر پرسشنامه استفاده شده است، می توان بیان کرد که پژوهش حاضر بر اساس ماهیت و روش گردآوری داده ها، یک پژوهش توصیفی-پیمایشی است.
منابع
فارسی
۱- آذر، عادل(۱۳۸۳). آمار و کاربرد آن در مدیریت، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم ۲- بازرگان، ع (۱۳۷۶). روشهای تحقیق در علوم رفتاری، انتشارت آگاه، تهران ۳- حافظنیا، م، ر(۱۳۸۲). مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران، چاپ هشتم ۴- خاکی، غ، ر(۱۳۷۸). روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی، کانون فرهنگی انتشارات داریت، تهران، چاپ دوم ۵- دواس،دی،ای.(۱۳۸۳). پیمایش در تحقیقات اجتماعی، (نائینی.ه، مترجم) تهران: نشر نی (تاریخ انتشار به زبان اصلی:۱۹۹۱) ۶- ساروخانی، ب (۱۳۸۲). روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اقتصادی، تهران، چاپ هشتم ۷- سرمد، زهره و دیگران(۱۳۷۸). روش های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات آگاه، تهران، چاپ دوم
لاتین
۱- Elliott, A.C., & Woodward, W.A. (2006) Statistical Analysis Quick Reference Guidebook, Sage. ۲- Keppel, G. & Wickens, T.D. (2004). Design and Analysis: A Researcher’s Handbook (4th Ed.), Pearson Prentice Hall. ۳- Moher D, Dulberg CS, Wells GA. Statistical power, sample size, and their reporting in randomized controlled trials. JAMA. ۱۹۹۴;۲۷۲:۱۲۲-۱۲۴٫ ۴- Moore, D. and McCabe, G. (2006). Introduction to the Practice of Statistics, Fourth Edition, New York: WH Freeman & Co. ۵- Sin, leo.y.m et al.(2005), Conceptualization and scale development, European Journal of Marketing,39(September), 1264 – ۱۲۹۰٫ ۶- Churchill, G.A. Jr (1979), “A paradigm for developing better measures of marketing constructs”, Journal of Marketing Research, Vol. ۱۶ No. 1, pp. 64-73.
مقدمه ای بر روش پژوهش
نویسنده: حبیبی
مقدمه
برخی را عقیده بر این است که علم همان روش است. در هر حال می توان به خوبی پذیرفت که هیچ علمی فاقد روش نیست و دست آورد های هر پژوهش علمی به همان نسبت حائز ارزشند که با روشهائی درست اخذ شده باشند(ساروخانی،۱۳۸۲). از رهگذر پژوهش و تجربه است که نا آزموده در بوته آزمایش قرار میگیرد و در ژرفنای تاریک نا آگاهی، بارقه روشن اکتشاف و آگاهی تلألو می یابد. روش معادل فارسی واژه method (مشتق از واژه یونانی rσοО یعنی در طول و taεm یعنی راه) به معنای دقیق “در پیش گرفتن راهی” و یا معین کردن گامهائی است که برای رسیدن به هدفی میباید با نظمی خاص برداشت(خاکی،۱۳۷۸). پژوهش و روش علمی اگر یک چیز نباشند کاملا نزدیک و وابسته به یکدیگرند(هومن،۱۳۷۳). روش علمی یا روش پژوهش علمی، فرایند جستجوی منظم برای مشخص ساختن یک موقعیت نا معین است(بازرگان و دیگران،۱۳۷۶). در نهایت باید اذعان نمود دستیابی به هدف های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد شد مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت پذیرید. به عبارت دیگر پژوهش از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع پژوهش(خاکی،۱۳۷۸).
روش های شناخت
شناخت شناسی نخستین گام و سنگ بنای آشنائی با روشهای پژوهش است. روشهای شناخت متعدد است و قدمتی به بلندای تاریخ بشر دارد. برای نمونه شناخت از طریق سیر و سلوک و عرفان یا شناخت از طریق مراجعه به افراد با صلاحیت از راه های کسب معرفت می باشند اما در روشهای تحقیق با دو رویکرد اصلی از شناخت مواجه هستیم:
رویکرد خردگرایانه یا Rationalistic approach: این رویکرد بر پایه قدرت تفکر استوار است و فرض بنیادی این روش آن است که عقل قادر به شناخت همه پدیده ها می باشد. استدلال قیاسی یعنی رسیدن از کل به جز اساس رویکرد خردگرایانه است که با مطالعات ارسطو آغاز شده است.
رویکرد تجربی یا طبیعت گرایانه یا Naturalistic approach: این پارادایم بر پایه اصول پوزیتیویسم (Positivism) استوار است یعنی فرض می شود واقعیت چیزی است که فرد می تواند به وسیله حواس خود آن را تجربه کند. بنابراین می توان متغیرهای یک پدیده پیچیده را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد. استدلال استقرائی یعنی رسیدن از جز به کل اساس رویکرد تجربی است که در دوران رنسانس در برابر رویکرد خردگرایانه مطرح شد.
هر پژوهش علمی دارای دو مرحله است . مرحله اول با استدلال قیاسی شروع می شود و در مرحله دوم با استدلال استقرائی به پایان می رسد:
مرحله اول (استدلال قیاسی) : مبانی نظری و پیشینه پژوهش –> فرضیه سازی –> تدوین گویه ها و سنجه های هر فرضیه
مرحله دوم (استدلال استقرائی) : جمع آوری، تلخیص و تجزیه و تحلیل داده ها –> نتیجه گیری و فرضیه سازی
روش های گردآوری اطلاعات
روشهای گردآوری اطلاعات به دو دسته میدانی و کتابخانه ای تقسیم می شود. روشهای کتابخانه ای در تمام تحقیقات مورد استفاده قرار می گیرند. برخی تحقیقات مانند تحقیقات تاریخی اساساً کتابخانه ای هستند. روشهای میدانی عبارتند از مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه، آزمون، مباحثه و مولتی مدیا (چندرسانه ای).
ویژگی اساسی تحقیق علمی اتکا به داده ها و اطلاعات دست اول است. این ویژگی یک تحقیق را از یک مطالعه، تالیف و تدوین جدا می سازد. شیوه مطالعات کتابخانه ای و خلاصه نمودن مطالعات پیشین به صورت متن داستان گونه در روشهای تحقیق علمی امروز جائی ندارد. بنابراین مهمترین موضوع در گردآوری اطلاعات این است که بر اطلاعات دست اول ناشی از همان تحقیق تکیه شود. مطالعات گذشته نیز بهتر است در قالب ماتریس ها و نمودارها بصورت بسیار فشرده ارائه شود.
جامعه آماری و نمونه آماری
در صدر برنامه ریزی هر مطالعه یا تحقیقی این سوال که حجم نمونه چقدر باید باشد قرار دارد. انتخاب نمونه بزرگتر از حد نیاز موجب اتلاف منابع می شود و انتخاب نمونه های خیلی کوچک منتج به نتایج غیرقابل اتکا می شود(عادل آذر، آمار و کاربرد آن در مدیریت، ۱۳۸۳). مجموعه واحدهائی که حداقل در یک صفت مشترک باشند یک جامعه آماری را تشکیل می دهند (خاکی، ۱۳۷۸). نمونه آماری عبارت است از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابه بوده معرف جامعه باشد. نمونه گیری نیز فرایند انتخاب نمونه است. روشهای متعددی برای نمونه گیری وجود دارد:
– نمونه گیری تصادفی ساده: زمانی که حجم جامعه معلوم باشد و تغییرات صفت مورد مطالعه در جامعه شدید نباشد. نمونه گیری تصادفی ساده با استفاده از جدول اعداد، قرعی کشی یا سیستماتیک صورت می گیرد.
– نمونه گیری چینه ای (stratified): زمانی که حجم جامعه معلوم باشد ولی تغییرات صفت مورد مطالعه در جامعه شدید باشد.
– نمونه گیری خوشه ای و چند مرحله ای: زمانی که حجم جامعه نامعلوم باشد.
فرمول های تعیین اندازه نمونه متفاوت است. یکی از روشهای پرکاربرد در تعیین حجم نمونه فرمول زیر است:
در این فرمول مهمترین پارامتری که نیاز به برآورد دارد S² است که همان واریانس نمونه اولیه است. برای محاسبه S² تعدادی پرسشنامه توزیع شده و واریانس نمونه اولیه محاسبه می شود. مقدار یک مقدار ثابت است که به فاصله اطمینان و سطح خطا(α) بستگی دارد. معمولاً سطح خطا ۵% یا ۱% در نظر می گیرند. برای مثال اگر سطح خطا یا سطح معناداری (significant level) برابر ۵% در نظر گرفته شود سطح اطمینان برابر با ۹۵% خواهد بود. در نتیجه با توجه به جدول آماری ۱٫۹۶ خواهد بود. این جداول در انتهای کتابهای آمار وجود دارند. مقدار d نیز براساس همان سطح خطا یا برابر ۰٫۰۵ در نظر گرفته می شود.
دقت کنید همیشه فرض صفر در سطح اطمینان قرار دارد. احتمال رد فرض صفر وقتی فرض صفر درست باشد خطای نوع اول نامیده می شود. بنابراین هرچه α کوچکتر باشد سطح اطمینان بزرگتر شده و احتمال خطای نوع اول کمتر می شود. اما در چنین حالتی توان آزمون پائین خواهد آمد. توان آزمون یعنی توان رد فرض صفر وقتی فرض صفر غلط است. توان آزمون برابر است با ۱-α . جهت بالابردن همزمان توان آزمون و پائین آرودن احتمال خطای نوع اول بهتر است حجم نمونه افزایش یابد. در این صورت احتمال خطای نوع دوم نیز کمتر خواهد شد. خطای نوع دوم یعنی احتمال پذیرش فرص صفر غلط.
مثال: در یک پژوهش ذیحسابان دستگاههای اجرائی کشور جامعه آماری پژوهش را تشکیل میدهند. جهت تعیین حجم نمونه یک مطالعه مقدماتی با توزیع پرسشنامه بین ۲۰ نفر از ذیحسابان دستگاههای اجرائی کشور انجام شد و با برآورد واریانس نمونه اولیه در سطح اطمینان ۹۵ درصد، حجم نمونه از طریق فرمول زیر محاسبه گردید:
با توجه به محاسبات انجام شده ۸۲ نفر به عنوان نمونه آماری مورد مطالعه برآورد گردید.
ابزار اندازه گیری و جمعآوری اطلاعات
زمانیکه موضوع پژوهش انتخاب شد و نوع تحقیق براساس هدف مشخص گردید ابتدا باید براساس ادبیات پژوهش به تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش پرداخت و سپس متغیرهای پژوهش باید به نوعی اندازه گیری و سنجش شوند. به طور کلی روش های گردآوری اطلاعات در یک پژوهش را می توان به دو دسته کتابخان ای و میدانی تقسیم نمود. در خصوص جمع آوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق از روش های کتابخانه ای و در خصوص جمع آوری اطلاعات برای تایید یا رد فرضیه های پژوهش از روش میدانی استفاده می گردد.
پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده از ابزارهای رایج اندازه گیری متغیرها هستند اما در بسیاری از تحقیقات علوم انسانی از مقیاس های سنجش نگرش استفاده می شود. مشهور ترین مقیاس های سنجش نگرش عبارتند از: مقیاس لیکرت، مقیاس افتراق معنائی، مقیاس ثرستون، مقیاس گاتمن و مقیاس فاصله اجتماعی بوگاردوس
مقیاس لیکرت به عنوان یکی از متداول ترین ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی مورد استفاده قرار می گیرد و عبارت است از مجموعه ای از پرسش های هدف دار که نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد (حافظ نیا،۱۳۷۷).
• • روایی یا اعتبار پرسشنامه (Validity)
مقصود از روائی آن است که وسیله اندازه گیری، بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. اهمیت روائی از آن جهت است که اندازهگیریهای نامناسب و ناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد(خاکی،۱۳۷۸). در یک پژوهش برای بررسی روایی پرسشنامه از روش روایی محتوائی، ملاکی و اعتبار سازه استفاده می شود. روایی محتوائی بیشترین کاربرد را در تعیین روائی یک مقیاس دارد. اعتبار محتوای یک ابزار اندازه گیری به سوال های تشکیل دهنده آن بستگی دارد. برای تعیین اعتبار محتوائی پرسشنامه به تعدادی از صاحب نظران و اساتید مدیریت و علوم رفتاری از جمله استاد راهنما و مشاور داده شده و از آنها در مورد سوالات و ارزیابی فرضیه ها نظرخواهی می گردد تا روائی پرسشنامه را تایید نمایند.
• پایائی یا اعتماد پرسشنامه (Reliability)
قابلیت پایائی یکی از ویژگی های فنی ابزار اندازه گیری است که نشان دهنده این است که ابزار اندازه گیری تا چه اندازه نتایج یکسانی در شرایط مشابه به دست می دهد. بازآزمائی، آزمون همتا، تصنیف، کودر-ریچاردسون و آلفای کرونباخ از جمله روشهای سنجش پایائی هستند که در این جا روش آلفای کرونباخ تشریح می شود. یکی از روش های محاسبه قابلیت پایایی، ضریب آلفای کرونباخ می باشد که برای محاسبه آن ابتدا باید واریانس نمرات هر سوال پرسشنامه و واریانس کل آزمون را محاسبه کرد و سپس با استفاده از فرمول زیر مقدار ضریب آن را محاسبه نمود(بازرگان،۱۳۷۶).
ضریب آلفای کرونباخ در یک پژوهش، با یک مطالعه مقدماتی با توزیع ۲۰ الی ۳۰ پرسشنامه محاسبه میشود. لازم به ذکر است چنانچه ضریب آلفای کرونباخ بیش از ۷/۰ محاسبه گردد، پایایی پرسشنامه مطلوب ارزیابی می شود.
۶) روش های آماری مورد استفاده
در یک پژوهش جهت بررسی و توصیف ویژگیهای عمومی پاسخ دهندگان از روشهای موجود در آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی، در صد فراوانی، درصد فراوانی تجمعی و میانگین استفاده میگردد. روشهای مربوط به آمار توصیفی و استنباطی را در پیگیری کنید.
منابع
فارسی
۱- آذر، عادل(۱۳۸۳). آمار و کاربرد آن در مدیریت، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم ۲- بازرگان، ع (۱۳۷۶). روشهای تحقیق در علوم رفتاری، انتشارت آگاه، تهران ۳- حافظنیا، م، ر(۱۳۸۲). مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران، چاپ هشتم ۴- خاکی، غ، ر(۱۳۷۸). روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی، کانون فرهنگی انتشارات داریت، تهران، چاپ دوم ۵- دواس،دی،ای.(۱۳۸۳). پیمایش در تحقیقات اجتماعی، (نائینی.ه، مترجم) تهران: نشر نی (تاریخ انتشار به زبان اصلی:۱۹۹۱) ۶- ساروخانی، ب (۱۳۸۲). روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اقتصادی، تهران، چاپ هشتم ۷- سرمد، زهره و دیگران(۱۳۷۸). روش های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات آگاه، تهران، چاپ دوم
لاتین
۱- Elliott, A.C., & Woodward, W.A. (2006) Statistical Analysis Quick Reference Guidebook, Sage. ۲- Keppel, G. & Wickens, T.D. (2004). Design and Analysis: A Researcher’s Handbook (4th Ed.), Pearson Prentice Hall. ۳- Moher D, Dulberg CS, Wells GA. Statistical power, sample size, and their reporting in randomized controlled trials. JAMA. ۱۹۹۴;۲۷۲:۱۲۲-۱۲۴٫ ۴- Moore, D. and McCabe, G. (2006). Introduction to the Practice of Statistics, Fourth Edition, New York: WH Freeman & Co. ۵- Sin, leo.y.m et al.(2005), Conceptualization and scale development, European Journal of Marketing,39(September), 1264 – ۱۲۹۰٫ ۶- Churchill, G.A. Jr (1979), “A paradigm for developing better measures of marketing constructs”, Journal of Marketing Research, Vol. ۱۶ No. 1, pp. 64-73.
ابزارهای گردآوری دادهها و اطلاعات
پیش از گردآوری داده ها باید طرح مشخص برای اینکاردر نظر گرفت. پاسخ به سوالات زیر می تواند راهگشا باشد. · داده ها چگونه توصیف و تفسیر می شوند ؟ · چه مقدار هزینه برای گردآوری داده ها و تفسیر آنها لازم است ؟ · داده ها چگونه گزارش می شوند ؟
۱- استفاده از اطلاعات و مدارک موجود · در برخی تحقیقات اطلاعاتی که باید بعنوان داده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند از پیش آماده هستند. بدین صورت که محقق بدنبال اطلاعات جدید نیست بلکه می تواند نسبت به جمع آوری اطلاعاتی که از قبل تهیه شده اند و در پرونده های ( درمانگاهی بیمارستانی ثبت احوال، دانشجویی ،دانش آموزی و مراجعین به مراکز مختلف شهرداری ها و… ) موجود است اقدام کند. · مزایا: به واسطه موجود بودن اطلاعات ارزان است. در وقت صرفه جویی می شود. مهمترین مزیت آن امکان ارزیابی روند موضوع مورد بررسی در گذشته است که در مطالعات گذشته نگر بسیار حائز اهمیت است. · معایب: ناقص بودن و دردسترس نبودن اطلاعات از اشکالات عمده این روش است. گاهی ملاحظات اخلاقی مانع از دستیابی به اطلاعات مورد نظر می باشد. قدیمی و کهنه بودن اطلاعات هم ممکن است در برخی موارد مطرح باشد.
۲- مشاهده · از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشیا و پدیده ها با استفاده از ویژگی های گوناگون آنها ملاحظه و ثبت می گردد. منظور از مشاهده ثبت دقیق تمام جوانب بروز حادثه ویژه یا رفتار و گفتار فرد یا افراد از راه حواس و یا سایر راه های ادراکی ( کمک گرفتن از ابزار خاص ) می باشد. · مشاهده منظم در تحقیق ضروری است بنابراین مشاهده باید: · به هدف تحقیق مربوط باشد · برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنظیم شده باشد · به طور دقیق و منظم ثبت شود · میزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسی باشد · مزایا: امکان بررسی جزئیات موضوع وجود دارد. می توان صحت اطلاعات جمع آوری شده را با وسائل دیگر آزمایش کرد .برای جمع آوری اطلاعات زمینه ای مناسب است. در زمان کوتاه اطلاعات زیادی بدست می آید و اعتبار علمی اطلاعات بالاست· معایب: حضور مشاهده گر می تواند بر روند فعالیت مورد مشاهده تاثیر گذار باشد. تمایلات شخصی مشاهده گر و میزان توانائی او در مشاهده و ثبت دقیق فعالیت مورد مشاهده ممکن است تاثیر گذار باشد. عوامل محیطی بر نوع و روش گرد آوری اطلاعات موثر است. استاندارد کردن و طبقه بندی اطلاعات مشکل است ( بویژه در ثبت رفتار انسانی ) .مشکلات اخلاقی در مشاهده اعمال شخصی وجود دارد. برای نمونه های زیاد وقت گیر و پر هزینه است.
۳- مصاحبه · مصاحبه یکی از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن به صورت حضوری یاغیر حضوری از افراد یا گروهی ار آنان پرسش می شود. نکته مهم آن است که سوالات مصاحبه از پیش اندیشیده شده و تعیین شده است. آنچه مصاحبه را به صورت های مختلف طبقه بندی می کند میزان انعطاف پذیری آن و یا نحوه اجرای آن است. مصاحبه را یکی ازروش هائی دانسته اند که امکان دریافت پاسخ در آن بیش از روش های دیگر است، زیرا در هنگام مصاحبه امکان تحریک آزمودنی برای دادن پاسخ وجود دارد و نیز می توان در صورت ابهام با توضیح موضوع را روشن ساخت. · مهمترین انواع مصاحبه به شرح زیر عنوان شده اند: · مصاحبه انعطاف پذیر یا آزاد : در این نوع چارچوب وحدود پرسش ا برای کصاحبه گر مشخص است لی زمان و توالی پرسش به سلیقه مصاحبه گر بستکی دارد. دراین حالت رفتار آزمودنی طبیعی تر است و اطلاعات واقعی تری بدست می آید. مصاحبه گر می تواند سوالات اضافی نیز طرح کندمصاحبه با انعطاف پذیری متوسط یا منظم : در این نوع مصاحبه ، مصاحبه گر از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و با توالی ثابت استفاده می کند ، اما معمولا پرسش ها به صورت باز هستند.در این جا جمع آوری اطلاعات کمی و سطحی است.· مصاحبه با انعطاف ناپذیریا پرسشنامه همراه با مصاحبه : مصاحبه گر از پرسش نامه ای با پرسش های مشخص و با توالی استاندارد استفاده می کند. پاسخها ثابت و از قبل پیش بینی و طیقه بندی شده اند و معمولا پرسش ها به صورت بسته هستند. این روش در مطالعات بزرگ و زمانی که پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطلاع دارد بکار می رود. · نکات مهم در موردانجام مصاحبه · تکلم با زبان شخص مصاحبه شونده · دخالت ندادن تمایلات شخصی مصاحبه گر · کسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا · رعایت مقام وموقعیت اجتماعی افراد · بیان توضیحات کافی قبل از شروع مصاحبه
۴- پرسشنامه پرسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی مورد استفاده قرار میگیرد و عبارت است از مجموعهای از پرسشهای هدف دار که با بهره گیری از مقیاسهای گوناگون نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد. · پرسشنامه شامل دسته ای از پرسش هاست که برطبق اصول خاصی تدوین گردیده است و به صورت کتبی یه افراد ارائه می شود و پاسخگو بر اساس تشخیص را خود جواب ها رادر آن می نویسد. هدف از ارائه پرسشنامه کسب اطلاعات معین در مورد موضوعی مشخص است. بزرگ بودن گروه یا جامعه مورد مطالعه یکی از دلایل مهم برای استفاده از پرسش نامه است چه امکان مطالعه نمونه های بزرگ را فراهم می آورد. کیفیت تنظیم پرسشنامه دربدست آمدن اطلاعات صحیح و درست و قابل تعمیم بسیار با اهمیت است. · بر اساس نحوه اجرای پرسش نامه و نیز نوع سوالات پرسشنامه می توان آنرا به دستجات متفاوت تقسیم نمود. · طبقه بندی بر اساس ماهیت پرسشنامه : · پرسشنامه باز: در این نوع پرسشنامه با سوالات باز روبرو هستیم.در اینجا پاسخگو می تواند بدون محدودیت هرپاسخی را که مد نظرش باشد در مورد آن پرسش بنویسد و یا در آن زمینه توضیح دهد. در اینگونه سوالات ، اطلاعات دقیق تر، کامل تر و دارای ارزش بیشتر هستند ولی طبقه بندی و نتیجه گیری از آنها مشکل تر و له تجربه زیاد نیازمند است. · پرسشنامه بسته : پرسش های بسته در این نوع پرسشنامه ارائه می شود.برای هر پرسش تعدادی گزینه و پاسخ انتخاب شده است که فرد پاسخ دهنده باید یکی از آنها رابه عنوان پاسخ بگزیند.هریک از پاسخ ها به گونه ای تنظیم شده است که در عین منطقی بودن برای آن سوال از پاسخ مربوط به دیگر سوالات مجزاست. در اینجا پاسخ ها را می توان به سرعت نوشت و تجزیه و تحلیل و طبقه بندی پاسخ ها نیز ساده تر است اما اطلاعات به دقت و کاملی پرسش نامه باز نیست. · طبقه بندی بر اساس نحوه اجرا · پرسشنامه همراه با مصاحبه : این پرسشنامه همان مصاحبه انعطاف ناپذیر است که به صورت حضوری پرسش ها از افراد پرسیده می شود و پاسخ ها را پرسشگر در برگه پرسشنامه وارد می کند. · پرسشنامه پستی : پرسشنامه برای افراد از طریق پست ارسال می شود . فرد پس از تکمیل آنرا برای محقق عودت می دهد. · پرسشنامه الکترونیک : در این نوع از پرسشنامه که به تازگی موارد استفاده از آن گسترش یافته است ، محقق با استفاده از شبکه های اطلاع رسانی و اینترنت ، اقدام به ارسال پرسشنامه الکترونیک برای افراد می کند و افراد پاسخ ها را در همان پرسشنامه وارد و با پست الکترونیک برای محقق باز می گردانند.در برخی موارد ممکن است افراد نسخه ای از پرسشنامه را چاپ کرده و بعد از پاسخگوئی به شکل پستی باز گردانند. · نکات مهم در طراحی پرسشنامه · داشتن یک مقدمه رسا ، جذاب و واضح در ابتدای پرسشنامه · وجود پرسش های قابل فهم و خالی از ابهام · قرار دادن پرسش های حساس و مهم در پایان پرسش نامه · استفاده از پرسش های باز و بسته به همراه هم · در هنگام نوشتن پرسشنامه باید دقت نمود تا ابتدا از پرسش های زمینه ای استفاده گردد و سپس به پرسش هائی که در زمینه موضوع طراحی شده اند ، رسید. منصفانه: دلالت بر معنا و مفهوم خاصی ننمایر و آزمدنی را به موضع خاص نکشاند· بی آزار : به مسائل خصوصی افراد وارد نشود مگر با اجازه قبلی خود آنها :خصوصیات یک پرسش
مقایسهای اندازه گیری نگرش
از جمله ابزارهای گردآوری داده ها در تحقیقات مدیریت و علوم رفتاری، مقیاسهاس سنجش نگرش است. مهمترین مقیاسها اندازهگیری نگرش عبارتند از: مقیاس لیکرت، مقیاس افتراق معنایی، مقیاس ثرستون، مقیاس گاتمن و مقیاس فاصله اجتماعی بوگاردوس
منبع اصلی: روش های تحقیق در علوم رفتاری، تالیف دکتر زهره سرمد، عباس بازرگان و الهه حجازی. ۱۳۷۶، موسسه نشر آگه، تهران.
۱- مقیاس لیکرت این مقیاس از مجموعه ای منظم از گویه ها که به ترتیب خاصی تدوین شده است ساخته میشود. این گویه ها حالات خاصی از پدیده مورد اندازه گیری را بصورت گویه هایی که از لحاظ ارزش اندازه گیری دارای فاصله های مساوی است عرضه می کند. برای تدوین این گویه ها معمولا از عبارات مساعد و نامساعد درباره پدیده مورد اندازه گیری به تعداد مساوی استفاده میشود. جهت امتیاز دهی و ارزش گزاری کمی پاسخهای سوالات مقیاس معمولا از طیف لیکرت ۵ درجه استفاده میشود.
گزینه انتخابی |
بسیار کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
بسیار زیاد |
امتیاز |
۱ |
۲ |
۳ |
۴ |
۵ |
نمره دهی به سوالات در طیف لیکرت
پاسخ دهنده میزان موافقت خود را با هر یک از این عبارات در یک مقییاس درجه بندی شده که معمولا از یک تا پنج یاهفت درجه است نشان می دهد. سپس ازمودنی به هریک از گویه ها از نظر عددی(رتبه) ارزش گذاری می شود. حاصل جمع عددی این ارزشها نمره ازمودنی را در این مقیاس بدست می دهد. در ساختن مقیاس لیکرت باید ۶ مرحله به شرح زیررا رعایت کرد:
۱- انتخاب مقوله های تشکیل دهنده مقیاس اندازه گیری وتدوین گویه های مساعد و نامساعد مربوط به موضوع ۲- اجرای مقدماتی گویه ها در یک نمونه تصادفی ازپاسخ دهنده ها ۳- محاسبه نمره کل برای هر پاسخ دهنده ۴- تعین توان افتراقی گویه ها ۵- انتخاب گویه های برگزیده ۶- تعیین ضریب قابلیت اعتماد مقیاس
۲- مقیاس افتراق معنایی افتراق معنایی روش کمی برای اندازه گیری معنایی مفاهیم نزد افراد است وعکس العمل افراد نسبت به یک مفهوم یا شیء را توصیف میکند. در این مقیاس از پاسخ دهنده خواسته می شود تا مفهومی ررا روی یک مقیاس دو قطبی هفت درجه ای علامت گذاری کند. در دو قطب مقیاس دو صفت متضاد با هم قرار دارند. معمولا پاسخهای ازمودنی را می توان به شیوه های مختلف تحلیل کرد. برای تحلیل کمی می توان به درجه بندیهای هر مقیاس نمره هایی از ۱تا ۷ یا از۳- تا۳+ داده و سپس با محاسبه جمع یک نمره های هر مفهوم در هر یک از مقیاسها، مشخص ساخت که دو مفهوم از نظر یک فرد یا یک گروه تا چه اندازه به یگدیگر شبیه هستند. مقیاس افتراق معنایی ، ابزاری است که در مدت زمان کوتاه ، اطلاعات بسیار مفیدی را درباره نگرش افراد بدست می دهد. با کمک این مقیاس می توان نیمرخ نتایج را ترسیم نموده وبا مقایسه نیمرخها اختلاف نگرش نسبت به مفاهیم را نشان داد. مقیاس افتراق معنایی بررسی تغییر در نگرش فرد را نسبت به یک موضوع ا مکان پذیرمیکند ازاین مقیاس در پژوهش های روان – درمانی نیز استفاده می شود. خاطر نشان می شود که تفسیر نتایج حاصله از این مقیاس به آسانی صورت نمی گیرد واین خطر همیشه وجود دارد که درک افراد نسبت به معنای مفاهیم متفاوت از یکدیگر باشد. مراحل ساخت مقیاس به شرح زیر است:
۱- مفاهیم موردنظر را انتخاب کند.این مفاهیم باید با مساله تحقیق مرتبط بوده و نسبت به تفاوتها و شباهت های گروه مورد مطالعه حساس باشد. ۲- زوج صفت هایی را برای مقیاس انتخا کند.وقتی هدف اندازه گیری طرز فکر باشد از صفتهایی که بیشترین وزنه ارزشی را دارد باید استفاده کرد. ۳- صفت های متضاد را باید طوری در دو انتهای مقیاس قرار داد که ترتیب خاصی وجود نداشته باشد.برای مثال در یک انتها فقط صفت های نشان دهنده قدرت ،فعالیت یا مطلوبیت قرار نگرفته باشد.
۳-مقیاس ثرستون این مقیاس شامل مجموعه ای از گویه ها است که برای سنجش برخی از مفاهیم به کار می رود. در مقیاس ثرستون از پاسخ دهنده خواسته می شود ، تا تمام مواردی را که با آنها موافق است علامت بزند . امتیاز هر فرد در این مقیاس به وسیله تعداد گویه هایی که با آن موافق است تعیین می شود. مراحل ساختن مقیاس ترستون به شرح زیر است:
۱- تهییه مجموعه ای از گویه هایی کوتاه و دقیق راکه نشانگر طیفی از طرز فکر نسبت به شیئی یا حادثه خاصی باشد. ۲- طبقه بندی گویه ها روی یک مقیاس از یک تا یازده ( از قوی ترین تا ضعیف ترین ) به وسیله یک گروه داور ۳- در نظر گرفتن توزیع ارزشهای مقیاسی ( ۱ تا ۱۱ ) هر گویه و محاسبه میانه این توزیع ۴- گویه هایی که ارزش نیم دامنه چارکی نصف دامنه بین ربع اول و سوم خیلی زیاد است باید حذف شود. دامنه بزرگ نشانگر اختلاف زیاد بین داوران است. ۵- گویه های باقی مانده رابه نمونه ای از آزمودنی ها عرضه کرده و از آنان خواسته شود تا گویه هایی را که با آن موافق هستند علامت بگذارند. گویه هایی که از لحاظ آماری دارای هماهنگی درونی پایین است ، حذف می شود. ۶- از میان گویه های باقی مانده آنهایی که نیم فاصله چارکی آنها فواصل یکسانی را نشان می دهد ، یکی انتخاب کرد.
۴- مقیاس گاتمن این مقیاس شامل مجموعه ای از گویه هاست که در رابطه با نگرش فرد نسبت به یک موضوع تنظیم شده است . گویه ها بر حسب دشواری ، پیچیدگی یا ارزش وزنی مرتب می شوند و موافقت یا تاکید یک گویه ، موافقت با سایر گویه های کم وزن تر را به دنبال دارد. این ویژگی تراکمی بودن مقیاس گاتمن امکن می دهد تا با داشتن امتیاز کلی فرد نمره فرد را در هر گویه ای پیش بینی نماییم. مراحل ساخت مقیاس گاتمن:
۱- انتخاب وتدوین گویه های مناسب درباره نگرش نسبت به موضوع مورد نظر .برای انتخاب گویه ها می توان به برخی منابع از قبیل روزنامه ها ، کتابها،مقاله های علمی،نتایج تحقیات و مصاحبه با افراد متخصص مراجعه کرد. ۲- اجرای مقدماتی گویه های تدوین شده ۳- تجزیه و تحلیل پاسخهای بدست آمده ۴- محاسبه ضریب بازیابی (cr) ساختن مقیاس گاتمن مستلزم طی مراحل دشواریست ولی در مقایسه بامقیاس لیکرت وثرستون مزایایی به قرار زیر دارد: الف) امکان تعیین نیمرخ پاسخهای فرد را فراهم می کند. ب) با توجه به ماهیت تراکمی مقیاس برای ارزیابی تغییرات نگرش مناسبتر است.
0- مقیاس فاصله اجتماعی بوگاردوس نوعی مقیاس سنجش نگرش است که در بررسی نگرش نسبت به گروهای قومی – نژادی طبقات اجتماعی ،گروه های مذهبی و حرفه ای مورد استفاده قرار می گیرد . پیش فرض این مقیاس آن است که فرد پیشداوری بیشتر در مورد یک گروه ویژه داشته باشد ، فاصله اجتماعی بین او و اعضای آن گروه بیشتر خواهد بود . در این مقیاس گویه ها به صورت موقعیت های فرضی به ترتیبی که معرف فاصله اجتماعی باشد ارائه می شود
پرسشنامه متداول ترین ابزار جمع آوری اطلاعات در پایاننامه رشته مدیریت است. پرسشنامه عبارت است از مجموعهای از پرسشهای هدف دار که با بهرهگیری از مقیاسهای گوناگون نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد(حافظ نیا،۱۳۷۷).
جهت نگارش پرسشنامه برای پایان نامه ابتدا باید موضوع مورد بررسی به مولفههای آن تجزیه شود. مثلا وقتی موضوع بررسی کیفیت زندگی کاری است باید مولفههای موجد کیفیت مانند رضایت، انگیزش، خلاقیت را در نظر گرفت. هر یک از این مولفهها یک فرضیه یا سوال تحقیق را میسازند. در مرحله بعد باید برای هر مولفه یک مجموعه آیتم را شناسائی کرد. برمبنای نظریه چرچیل (۱۹۷۹) برای ایجاد یک مقیاس زمانیکه ابعاد شناسائی شدند باید مجموعه ای از آیتم ها در ارتباط با هر بعد ایجاد گردند(سین و دیگران،۲۰۰۵). زمانیکه مجموعه آیتمها را شناسائی کردید باید با نظر اساتید و متخصصین به یک جمع بندی برسید و پرسشنامه مقدماتی را تدوین کنید.
اجزای پرسشنامه
هر پرسشنامه به طور معمول شامل دو دسته سوالات عمومی و تخصصی است. سوالات عمومی مشخصات فردی پاسخ دهندگان را در بر میگیرد. این سوالات عبارتند از: جنسیت، سن، مرتبه سازمانی، وضعیت استخدامی و میزان تحصیلات. سوالات تخصصی بخش اصلی پرسشنامه است که براساس مولفههای تشکیل دهنده موضوع شکل گرفته است. جهت امتیاز دهی و ارزش گزاری کمی پاسخهای سوالات تخصصی از طیف لیکرت استفاده میشود.
گزینه انتخابی |
بسیار کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
بسیار زیاد |
امتیاز |
۱ |
۲ |
۳ |
۴ |
۵ |
روائی پرسشنامه یا قابلیت اعتبار ابزار اندازه گیری
قابلیت اعتماد (پایایی یا Reliability) و همچنین اعتبار (روایی یا Validity) یک پرسشنامه یا ابزار اندازه گیری، از موضوعات بسیار مهم در امر جمع آوری اطلاعات و مشاهدات میباشد که متاسفانه گاهی مورد غفلت قرار میگیرد.. در اینجا به شرح این دو موضوع مهم میپردازیم:
منبع اصلی: روش های تحقیق در علوم رفتاری، تالیف دکتر زهره سرمد، عباس بازرگان و الهه حجازی. ۱۳۷۶، موسسه نشر آگه، تهران.
پایائی یا قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری
مفهوم اعتبار (روایی) به این سوال پاسخ میدهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد. بودن آگاهی از اعتبار ابزار اندازه گیری نمیتوان به دقت داده های حاصل از آن اطمینان داشت. ابزار اندازه گیری ممکن است برای اندازه گیری یک خصیصه ویژه دارای اعتبار باشد، در حالی که برای سنجش همان خصیصه بر روی جامعه دیگر از هیچ گونه اعتباری برخوردار نباشد. برای مثال یک آزمون ریاضی ممکن است برای سنجش توانایی ریاضی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی از اعتبار لازم برخوردار باشد اما برای سنجش توانایی ریاضی دانش آموزان پایه سوم راهنمایی فاقد اعبتار باشد. روش های متعددی برای تعیین اعتبار ابزار اندازه گیری وجود دارد که در این جا به اختصار در مورد هر یک توضیح داده خواهد شد؛
۱- اعبتار محتوا اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که معمولا برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار برده میشود. به عنوان مثال برای یک آزمون پیشرفت تحصیلی باید اعتبار محتوای آن را مورد نظر قرار داد. اعتبار محتوای یک ابزار اندازه گیری به سوال های تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سوال های ابزار معرف وپژگی ها و مهارت های ویژه ای باشد که محقق قصد اندازه گیری آنها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. برای اطمینان از اعتبار محتوا، باید در موقع ساختن ابزار (مانند طراحی پرسشنامه) چنان عمل کرد که سوال های تشکیل دهنده ابزار معرف قسمت های محتوای انتخاب شده باشد. بنابراین اعتبار محتوا ویژگی ساختاری ابزار است که همزمان با تدوین آزمون در آن تنیده میشود. اعتبار محتوای یک آزمون معمولا توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین میشود. از این رو اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد.
۲- اعبتار ملاکی اعتبار ملاکی عبارتست از کارآمدی یک ابزار اندازه گیری در پیش بینی رفتار یک فرد در موقعیت های خاص. برای این منظور عملکرد هر فرد در آزمون با یک ملاک مقایسه میشود. به عبارت دیگر اعتبار ملاکی یک ابزار اندازه گیری عبارتست از همبستگی بین نمرات آزمون و نمره ملاک. اعتبار ملاکی بر دو نوع است:
۱- اعتبار پیش بین ، ۲- اعتبار همزمان
۱-اعتبار پیش بین: در اندازه گیری های روانی- تربیتی، اعتبار پیش بین عبارتست از بررسی رابطه نمره های آزمونی که برخی ویژگی ها را می سنجد و آن چه ادعای پیش بینی آن را دارد. اعتبار پیش بین میتواند به وسیله رابطه عملکرد در یک آزمون با آزمون ملاک رفتاری به دست آید. به عبارت دیگر ضریب همبستگی نمره های حاصل از اجرای آزمون با نمره های متغیر ملاک، نمایانگر اعتبار پیش بین است. برای مثال در یک تحقیق، ۸۸۲ مرد و زن به یک آزمون رغبت شغلی پاسخ گفته اند. آزمونی ها ۱۲ ساله بودند و در ۱۹ سالگی مجدد مورد بررسی قرار گرفتند. ۵۱ درصد به شغلی که در آزمون انتخاب کرده بودند اشتغال داشتند. این داده ها اعبتار پیش بین این ابزار را نشان میدهد.
۲- اعتبار همزمان: اعتبار همزمان در مواردی به کار میرود که داده های حاصله از دو اندازه گیری در یک زمان در دسترس باشد. در این گونه موارد عملکرد در یک آزمون به عملکرد در آزمون دیگر مرتبط میگردد. این فرایند اعتبار همزمان نامیده میشود. اعتبار همزمان در مواردی محاسبه میشود که هدف جانشین کردن یک ابزار اندازه گیری به جای ابزار دیگری باشد. این امر بیشتر به علت ملاحظات مربوط به سهولت اجرای آزمون یا جانشین کردن یک آزمون کوتاهتر به جای یک آزمون طویل تر است. در این مورد نیز ضریب همبستگی بین نمره های حاصل از اجرای آزمون با نمره های بدست آمده از اجرای آزمون دیگر یا اندازه های حاصل از اندازه گیری دیگری که همزمان به عمل آمده است به عنوان میزان اعتبار اندازه گیری به کار میرود.
۳- اعتبار سازه اعتبار سازه یک ابزار اندازه گیری نمایانگر آن است که ابزار اندازه گیری تا چه اندازه یک سازه یا خصیصه ای را که مبنای نظری دارد می سنجد. در بررسی اعتبار سازه باید به تدوین فرضیه هایی درباره مفاهیم اندازه گیری شده، آزمودن این فرضیه ها و محاسبه همبستگی نتایج با اندازه گیری اولیه پرداخت. اگر ضریب همبستگی حاصله بالا باشد اعتبار سازه افزایش مییابد ولی اگر همبستگی معنی دار نباشد علت را میتوان به عوامل زیر نسبت داد:
– جمع آوری داده ها با اشکال همراه بوده است. – پیش بینی و فرضیه ها غلط بوده است. – ابزار، خصیصه مورد نظر را اندازه گیری نمیکند.
اگر چه فرایند برقراری اعتبار سازه امر بی انتهایی است ولی محقق یا سازنده آزمون میتواند اعتبار سازه یک آزمون را در موقعیت های خاص نشان دهد. از جمله شیوه هایی که برای تعیین اعتبار سازه به کار میرود موارد زیر است:
– تفاوت های گروهی: اگر نظریه ای تفاوتی را بین گروهها (یا هیچ تفاوتی را) در نمرات آزمون پیش بینی کند، آزمونی که این تفاوت را نشان دهد (یا ندهد) دارای اعتبار سازه است. برای مثال پیش بینی میشود که کودکان و بزرگسالان در بلوغ اجتماعی با هم تفاوت دارند. بنابراین اگر آزمونی که برای اندازه گیری خصیصه بلوغ اجتماعی ساخته شده باشد، تفاوت معنی داری را بین کودکان و بزرگسالان نشان دهد دارای اعتبار سازه است. – تغییرات: چنانچه نظریه ای پیش بینی کند که خصیصه مورد اندازه گیری تحت تاثیر زمان یا مداخله آزمایشی قرار می گیرد، اگر نمرات آزمون این تاثیر را نشان دهد داراری اعتبار سازه است. برای مثال اگر آزمونی مهارت های کلامی را می سنجد باید با افزایش سن آزمودنی ها نمرات افزایش یابد، یا اگر مداخله اجتماعی برای پرورش این مهارت ها صورت گرفته باشد نمرات پیش آزمون و پس آزمون باید تغییرات معنی داری را نشان دهد. – اعتبار همگرا و واگرا (تشخیصی): هر گاه یک یا چند خصیصه از طریق دو یا چند روش اندازه گیری شوند همبستگی بین این اندازه گیری ها دو شاخص مهم اعتبار را فراهم می آورد. اگر همبستگی بین نمرات آزمون هایی که خصیصه واحدی را اندازه گیری میکند بالا باشد، آزمون ها دارای اعتبار همگرا میباشد. چنانچه همبستگی بین آزمون هایی که خصیصه های متفاوتی را اندازه گیری میکند پایین باشد، آزمون ها دارای اعبتار تشخیصی یا واگرا است.
۴- اعبتار عاملی اعتبار عاملی صورتی از اعتبار سازه است که از طریق تحلیل عاملی به دست میآید. یک عامل، یک متغیر فرضی (سازه) است که نمرات مشاهده شده را در یک یا چند متغیر تحت تاثیر قرار میدهد. هر گاه تحلیل عاملی روی یک ماتریس همبستگی صورت گیرد آزمون هایی که تحت تاثیر عوامل خاصی قرار گرفته دارای بار عاملی بالا در آن عامل است
پایائی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری
قابلیت اعتماد (پایایی یا Reliability) و همچنین اعتبار (روایی یا Validity) یک پرسشنامه یا ابزار اندازه گیری، از موضوعات بسیار مهم در امر جمع آوری اطلاعات و مشاهدات میباشد که متاسفانه گاهی مورد غفلت قرار میگیرد.. در اینجا به شرح این دو موضوع مهم میپردازیم:
منبع اصلی: روش های تحقیق در علوم رفتاری، تالیف دکتر زهره سرمد، عباس بازرگان و الهه حجازی. ۱۳۷۶، موسسه نشر آگه، تهران.
پایائی یا قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری
قابلیت اعتماد که واژه هایی مانند پایایی، ثبات و اعتبار برای آن به کار برده میشود و معادل انگلیسی آن Reliability است، یکی از ویژگی های ابزار اندازه گیری (پرسشنامه یا مصاحبه یا سایر آزمون های علوم اجتماعی) است. مفهوم یاد شده با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می دهد. از جمله تعریف هایی که برای قابلیت اعتماد ارائه شده است می توان به تعریف ارائه شده توسط ایبل و فریسبی (۱۹۸۹) اشاره کرد: «همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات در یک آزمون معادل که به صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی به دست آمده است.»
با توجه به این امر معمولا دامنه ضریب قابلیت از صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های متغیر و موقتی وی را می سنجد.
لازم به ذکر است که قابلیت اعتماد در یک آزمون میتواند از موقعیتی به موقعیت دیگر و از گروهی به گروه دیگر متفاوت باشد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی به کار برده میشود. از آن جمله میتوان به الف) اجرای دوباره (روش بازآزمایی) ، ب) روش موازی (همتا) ، ج) روش تصنیف (دو نیمه کردن) ، د) روش کودر- ریچاردسون و سایر اشاره کرد.
۱- اجرای دوباره آزمون یا روش بازآزمایی این روش عبارت است از ارائه یک آزمون بیش از یک بار در یک گروه آزمودنی تحت شرایط یکسان. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد با این روش، ابتدا ابزار اندازه گیری بر روی یک گروه آزمودنی اجرا شده و سپس در فاصله زمانی کوتاهی دوباره در همان شرایط، آزمون بر روی همان گروه اجرا میشود. نمرات بدست آمده از دو آزمون مورد نظر قرار گرفته و ضریب همبستگی آنها محاسبه میشود. این ضریب نمایانگر قابلیت اعتماد (پایایی) ابزار است. روش بازآزمایی برای ارزیابی ثبات مولفه های یک ابزار اندازه گیری به کار میرود ولی با این اشکال نیز روبه رو است که نتایج حاصله از آزمون مجدد میتواند تحت تاثیر تمرین (تجربه) و حافظه آزمودنی قرار گرفته و بنابراین منجر به تغییر در قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری گردد.
۲- روش موازی یا استفاده از آزمون های همتا یکی از روشهای متداول ارزیابی قابلیت اعتماد در اندازه گیری های روانی- تربیتی استفاده از آزمون های همتا است که شباهت زیادی با یکدیگر دارند ولی کاملا یکسان نیستند.
ضریب قابلیت اعتماد بر اساس همبستگی نمرات دو آزمون همتا به دست میآید. خطاهای اندازه گیری و کمبود یا عدم وجود همسانی میان دو فرم همتای آزمون (تفاوت در سوالات یا محتوای آنها) قابلیت اعتماد را کاهش میدهد.
ممکن است فرم های همتا به طور همزمان ارائه نگردد. در این صورت قابلیت اعتماد هم شامل ثبات و همسانی میشود. اگر فاصله اجرای فرم های همتا زیاد باشد و تغییراتی در ضریب قابلیت اعتماد مشاهده گردد، ممکن است که این تغییر مربوط به عوامل فردی (آزمودنی ها)، همتا نبودن آزمون ها و یا ترکیبی از هر دو باشد.
۳- روش تنصیف (دو نیمه کردن) این روش برای تعیین هماهنگی درونی یک آزمون به کار میرود. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد با این روش، سوال های (اقلام) یک آزمون را به دو نیمه تقسیم نموده و سپس نمره سوال های نیمه اول و نمره سوال های نیمه دوم را محاسبه میکنیم. پس از آن همبستگی بین نمرات این دو نیمه را بدست میآوریم. ضریب همبستگی به دست آمده برای ارزیابی قابلیت اعتماد کل آزمون مورد استفاده قرار میگیرد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون از فرمول -اسپیرمن- براون- برای این مورد استفاده میشود:
(۱+همبستگی بین دو نیمه) / ۲ * همبستگی بین دو نیمه = ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون
برای مثال آزمونی با ۸۰ سوال به ۳۵ دانشجوی سال اول ارائه شده است. آزمون به دو نیمه (۴۰ سوال) تقسیم شده است. همبستگی میان نمرات دو تست r=0.7 میباشد. قابلیت اعتماد کل آزمون به قرار زیر است:
۲*۰٫۷ / (۱+۰٫۷) = ۰٫۸۲ = ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون
۴- روش کودر- ریچاردسون کودر و ریچاردسون دو فرمول را برای محاسبه هماهنگی درونی آزمون ها ارائه نموده اند. فرمول اول برآوردی از میانگین ضرایب قابلیت اعتماد برای تمام طرق ممکن تنصیف (دو نیمه کردن) را به دست میدهد. این ضریب برابر است با:
که در آن :
n تعداد سوال ها – p نسبت پاسخ های صحیح – q نسبت پاسخ های غلط – واریانس نمرات کل
فرمول دوم: برای استفاده از فرمول دوم باید سطح دشواری سوال های آزمون یکسان باشد:
که در آن :
n تعداد سوال ها – واریانس نمره های کل – میانگین نمرات
برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد با این روش، نیازی به داشتن نسبت پاسخ های صحیح و غلط نیست، بلکه در دست داشتن واریانس نمره های کل و میانگین نمرات کفایت میکند.
برای مثال، آزمونی دارای ۴۰ سوال است. این آزمون به گروهی از دانش آموزان داده شده است. میانگین نمره های آزمون ۲۵ و واریانس کل ۲۶ محاسبه شده است. سطح دشواری سوال ها نیز یکسان است. ضریب قابلیت اعتماد این آزمون را محاسبه کنید:
۵- روش آلفای کرونباخ یکی دیگر از روشهای محاسبه قابلیت اعتماد استفاده از فرمول کرونباخ است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه ها یا آزمونهایی که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می کند بکار می رود. در این گونه ابزارها، پاسخ هر سوال می تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند.
برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره های هر زیر مجموعه سوال های پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس کل را محاسبه کرد. سپس با استفاده از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه کرد.
که در آن:
تعداد زیر مجموعه سوال های پرسشنامه یا آزمون.
واریانس زیر آزمون ام.
واریانس کل آزمون.
برای مثال اگر پرسشنامه دارای سه زیر مجموعه سوال باشد، به طوری که واریانس هر زیر مجموعه به ترتیب ۶ ، ۴ و ۷ بوده و واریانس کل برابر با ۳۲ باشد، مقدار ضریب آلفای کرونباخ با استفاده از فرمول یاد شده به صورت زیر به دست میآید:
مقدار صفر این ضریب نشان دهنده عدم قابلیت اعتماد و ۱+ نشان دهنده قابلیت اعتماد کامل است.
در خصوص آزمون آلفای کروبناخ مطالب دیگری نیز در بخش آزمون کرونباخ آلفا ارائه شده است.
عوامل موثر بر ضریب قابلیت اعتماد
ضریب قابلیت اعتماد یک آزمون تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد که عبارتست از :
۱- طول آزمون: علی الاصول آزمون های طولانی تر از قابلیت اعتماد بالاتری در مقایسه با آزمون های کوتاه برخوردارند. برای مثال ضریب قابلیت اعتماد یک آزمون ۶۰ سوالی میتواند بیشتر از یک آزمون ۴۰ سوالی باشد.
۲- سوال های مشابه از نظر محتوا و با سطح دشواری متوسط، قابلیت اعتماد آزمون را افزایش میدهد.
۳- ماهیت متغیر اندازه گیری شده نیز ضریب قابلیت اعتماد را تحت تاثیر قرار میدهد.
لازم به ذکر است که ضریب قابلیت اعتماد در تفسیر نتایج مهم بوده و شرط اساسی در انتخاب یک ابزار اندازه گیری است.
پروپوزال چیست و در تنظیم آن چه نکاتی باید رعایت شود؟
منبع نویسی با استفاده از فرمت ای. پی. ای APA
مقدمه
مرجع نویسی در داخل متن
مرجع نویسی در انتهای متن :
دانلود فایل مراحل انجام پروژه تحقیقاتی و نحوه ورود داده ها برای دانشجویان و محققان
دانلود فایل ورد پروپوزال پروژه تحقیقاتی دانشجویان کارشناسی پیام نور
عالی تر از عالی بود؛ خلاصه و جامع
دست شما درد نکنه کاش آمارم ی جمع بندیی میکردین!
محبت دارید
تفهیم روش تحقیق عالی ولی ی مساله که همیشه من و اذیت میکنه اینه که به عنوان ی دانشجوی فوق لیسانس بیس اس پی اس اس و یعنی همون مفاهیم تئوریش و متوجه نمیشم آیا سایتی هست به این مختصر و پرنغزی جمع آوری کرده باشه!؟
خودم کتاب ترجمه خدیجه علی آبادی و صمدی و دارم خ زیاده:'(
سلام. بنده تعریف کتاب آموزش اس پی اس اس رضا سفری شالی و همکارش که اساتید علوم اجتماعی هستند رو بسیار شنیدم.انتشارات دانشگاه اصفهان
https://edu-admin.ir/%d8%a2%d9%85%d8%a7%d8%b1-%d8%aa%d9%88%d8%b5%db%8c%d9%81%db%8c-%d9%88-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d9%86%d8%a8%d8%a7%d8%b7%db%8c/
این لینک را هم ببینید
با سلام
پرسشنامه در مورد رفتار انتخاباتی(ریاست جمهوری) ندارید؟
سلام برای شما ایمیل زدم
سلام و عرض ادب
پرسشنامه درباره تجدید سازمان میخواستم میتونید زحمتش رو بکشید
سلام. باید طراحی شود
سلام پرسشنامه در روش دلفی حداقل چند سوال میتونه باشه؟
سلام تعداد سوال مهم نیست
پژوهشگری قصد دارد تاثیر سه روش درمانی ( cbt ، دارو درمانی و رفتار درمانی ) را در بین بیماران مبتلی به ocd مبتنی بر جنسیت و تحصیلات را مورد مطالعه قرار دهد . با توجه به موضوع پژوهش به سوالات زیر پاسخ دهید :
۱٫ مناسب ترین عنوان پژوهش
۲٫ مناسب ترین طرح پژوهش
۳٫ دوفرض پژوهشی جهت بررسی موضوع درقالب جمله خبری (یک فرضیه جهت دار و یک فرضیه بدون جهت)
۴٫ متغیر های مستقل ، وابسته ، تعدیل کننده ، مداخله گر و حداقل ۵ مورد با ذکر دلیل متغیر ناخواسته
۵٫ روش کنترل ۵ متغیر ناخواسته جهت خنثی سازی اثر(شرح کامل)
۶٫ تعریف جامعه پژوهش
۷٫ مناسب ترین روش نمونه برداری تصادفی و چگونگی انتخاب گروه نمونه
۸٫ عوامل تهدید کننده روایی درونی و بیرونی تاثیر گزار با ذکر دلیل علمی و مستدل
۹٫ مناسب ترین روش آماری با ذکر دلیل
۱۰٫ تعریف متغیر مستقل و وابسته به صورت موضوعی و عملیاتی
با سلام . لطفا جواب سوالات رو بهم بگین
سلام. عذر خواهم وقتش را نداریم
با سلام
از مطالب خوب و جامعتان متشکرم فقط اینکه شکلها قابل رویت نیستند هم با مرورگر فایرفاکس و هم کروم آخرین نسخه هایشان امتحان کردم اگر لطف کنید شکلها را درست کنید ممنون می شوم اگر هم بتوانید کتابی معرفی کنید که این مطالب را به همین کاملی توضیح داده باشد مزید امتنان است
سلام و درود
کتاب آمار استنباطی حیدر علی هومن
کتاب روش تحقیق سرمد حجازی بازرگان
سلام .خسته نباشید.ممنون از اطلاع رسانی های خوبتان. من یک پرسشنامه در مورد جهانی- محلی برنامه های درسی می خواستم . اگر امکانش هست. ممنون
سلام و درود
متاسفانه به این ابزار دسترسی نداریم و باید ساخته شود